معرفی دارو تئوفیلین

تئوفیلین (Theophylline) در دسته‌بندی داروهای متیل‌گزانتین (methylxanthine) است که به‌عنوان شل‌کننده ماهیچه‌ها، گشاد‌کننده برونش یا نایژه، ادرارآور و محرک قلب و سیستم عصبی مرکزی مصرف می‌شود.

مقدار کمی از متیل‌گزانتین به طور طبیعی در چای و لوبیای کاکائو وجود دارد. این ماده ابتدا در سال ۱۸۹۵ استخراج و به عنوان ادرارآور استفاده شد. در سال ۱۹۲۲ پس از شناسایی اثر گشادکننده برونش، برای درمان آسم مورد استفاده قرار گرفت.

تئوفیلین برای بیماری‌های تنفسی مختلفی که راه‌های هوایی را مسدود می‌کنند، مانند آسم و بیماری انسداد مزمن ریه (chronic obstructive pulmonary disease-COPD) استفاده می‌شود. این دارو با باز کردن راه‌های هوایی، تنفس را برای افراد بیمار راحت‌تر می‌کند. از نام‌های تجاری دیگر این دارو می‌توان به الیکسوفیلین (Elixophyllin) و سلو-فیلین (Slo-Phyllin) اشاره کرد.

تئوفیلین برای چه بیماری‌هایی تجویز می‌شود؟

تئوفیلین اغلب برای درمان بیماری‌های زیر تجویز می‌شود:

• بیماری مزمن انسداد ریه
• آسم
• آپنه نوزاد
• آنوسمی یا کربویی

نکات کلیدی در مورد تئوفیلین

نکات کلیدی مصرف داروی تئوفیلین عبارتند از:

• حتما همان برند دارو را که پزشک تجویز کرده است، خریداری کنید.
• دوز مناسب تئوفیلین در افراد مختلف متفاوت است. لذا حتما باید با توجه به تجویز پزشک آن را مصرف کنید.
• قرص تئوفیلین را به هیچ عنوان نصف نکنید و به جای آن دوز تجویزشده را خریداری کنید.
• تئوفیلین می‌تواند نتیجه برخی از آزمایش‌های پزشکی را تغییر دهد. لذا پیش از انجام هر گونه آزمایش، پزشک خود را در جریان مصرف تئوفیلین قرار دهید.
• پس از مصرف تئوفیلین توسط کودک، لازم است میزان دارو در خون کودک اندازه‌گیری شود تا در صورت نیاز دوز دارو تغییر یابد.

اشکال دارویی تئوفیلین

داروی تئوفیلین به اشکال مختلف قرص، کپسول و شربت در بازار موجود است. نوع داخل وریدی (IV) این دارو نیز موجود است که باید حتما توسط ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی به بیماران تزریق شود.

میزان مصرف دارو

برای اندازه‌گیری مناسب شربت تئوفیلین به هیچ عنوان از قاشق‌های خانگی استفاده نکنید، چرا که ممکن است دوز مناسب را دریافت نکنید. دوز مصرفی این دارو و دفعات مصرف آن در طول روز، به دلیل دریافت دارو بستگی دارد. پزشک ممکن است بسته به شرایط، این دارو را همراه با غذا یا با شکم خالی برای شما تجویز کند.

برای اطمینان از دوز صحیح مصرفی، باید مرتب آزمایش دهید. به هیچ عنوان بدون دستور پزشک، مقدار مصرف داروی خود را تغییر ندهید.

دوز مصرفی تئوفیلین در کودکان به وزن آن‌ها بستگی دارد. دوز مورد نیاز کودک شما ممکن است با افزایش یا کاهش وزن او تغییر کند.

نحوه مصرف تئوفیلین

نحوه مصرف دارو بسته به نوع آن (خوراکی و تزریقی) متفاوت است. در ادامه به هر دو این موارد پرداخته‌ایم.

نحوه مصرف تئوفیلین خوراکی

دارو را دقیقا مطابق تجویز پزشک مصرف کنید و از مصرف اضافی آن اجتناب کنید. مقادیر ثابت این دارو در خون، بهترین کارایی را دارد. برای پایدار نگه داشتن سطح تئوفیلین در خون، دارو را هر روز در زمان مناسب و در دوز یکسان دریافت کنید و نوبت‌های مصرف دارو را از دست ندهید.

کپسول یا قرص تئوفیلین را هر روز در زمان معینی میل کنید. بهتر است دوز دوم را ۱۰ تا ۱۲ ساعت پس از دوز قبلی و پیش از وعده عصرانه میل کنید. مگر این‌که پزشک شما به شکل دیگری تجویز کرده باشد.

قرص و کپسول تئوفیلین را باید به طور کامل قورت دهید و از شکستن، خرد کردن و جویدن آن‌ها خودداری کنید. بهتر است کپسول را یک ساعت پیش از یک وعده غذایی سنگین و یا بدون غذا میل کنید.

برای اندازه‌گیری دارو از پیمانه‌های مخصوص شماره‌گذاری‌شده استفاده کنید. قاشق‌های معمولی خانگی میزان مناسب دارو را در خود نگه نمی‌دارند.

نحوه مصرف تئوفیلین تزریقی

تئوفیلین تزریقی برای بیماری‌هایی مانند برونکواسپاسم حاد (Bronchospasm) تجویز می‌شود. افرادی که اخیرا این دارو را مصرف نکرده‌اند، باید دوزی معادل پنج تا هفت میلی‌گرم را به صورت وریدی دریافت کنند. به دنبال آن، دوز نگهدارنده ۰.۴ تا ۰.۶ میلی‌گرم/کیلوگرم در ساعت برای حفظ غلظت سرمی ۱۰ تا ۱۵ میلی‌گرم در لیتر تجویز می‌شود.

مدت‌زمان مصرف دارو

مصرف دارو را تا مدت زمانی که پزشک تجویز کرده است، ادامه دهید. تئوفیلین معمولا برای بیماری‌های مزمن (ماندگار) ریوی تجویز می‌شود. به این معنی که بیماران قرار است این دارو را برای تمام عمرشان مصرف کنند. برای بررسی مقدار مصرف مورد نیاز، لازم است مرتب به پزشک مراجعه کنید.

مصرف زیاد تئوفیلین

با مصرف زیاد دارو، ممکن است سطح آن در بدن شما به میزان خطرناکی برسد و به تبع آن علائم زیر را تجربه کنید:

• استفراغ شدید
• حالت تهوع
• احساس بی‌قراری یا تحریک‌پذیری
• تشنج
• آریتمی قلب

اگر فکر می‌کنید که میزان زیادی از دارو را مصرف کرده‌اید، لازم است از پزشک یا مرکز فوریت‌های پزشکی کمک بخواهید. اگر علائم شدید هستند، باید هر چه زودتر برای دریافت کمک اورژانسی اقدام کنید.

عوارض داروی تئوفیلین

قرص خوراکی تئوفیلین باعث خواب‌آلودگی نمی‌شود اما علائم دیگری دارد. در ادامه به عوارض شایع و خطرناک این دارو پرداخته‌ایم.

عوارض جانبی شایع

برخی از رایج‌ترین عوارض جانبی ناشی از مصرف تئوفیلین عبارتند از:

• سردرد
• مشکلات خواب

اگر این عوارض خفیف هستند، ظرف چند روز یا چند هفته از بین می‌روند. اما اگر شدید هستند و از بین نمی‌روند، باید به پزشک مراجعه کنید.

عوارض جانبی جدی

در صورت بروز عوارض جانبی جدی باید هرچه سریع‌تر از فوریت‌های پزشکی کمک بخواهید. عوارض جانبی جدی و علائم آن‌ها عبارتند از:

• ضربان قلب نامنظم که با علائمی مانند تنگی نفس، گیجی، لرزیدن یا درد در قفسه سینه همراه است.
• تشنج که با گیجی، مشکل در تکلم، لرزش، تحلیل رفتن عضلات یا منقبض شدن آن‌ها همراه است.

این فهرست، شامل تمام عوارض جانبی داروی تئوفیلین نیست. اگر عوارض جدیدی را تجربه کرده‌اید که در این فهرست وجود ندارد، باید آن را با پزشک خود در میان بگذارید.

مصرف در دوران بارداری

تئوفیلین جزو گروه داروهای گروه C بارداری است. به این معنا که مصرف دارو توسط مادر، بر جنین تاثیر می‌گذارد. با این حال هنوز مطالعات کافی روی انسان انجام نشده است که از تاثیر دارو روی جنین اطمینان حاصل کنیم.

اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، حتما با پزشک خود صحبت کنید. این دارو فقط در صورتی استفاده می‌شود که مزایای آن بیشتر از مضرات احتمالی روی جنین باشد.

مصرف در دوران شیردهی

تئوفیلین ممکن است وارد شیر مادر شده و منجر به عوارض جانبی روی نوزاد شیرخوار شود. اگر به فرزند خود شیر می‌دهید، حتما به پزشک اطلاع دهید. ممکن است نیاز داشته باشید بین قطع شیردهی یا قطع مصرف دارو تصمیم‌گیری کنید.

مصرف تئوفیلین در چه شرایطی ممکن است خطرناک باشد؟

پیش از مصرف تئوفیلین، اگر به این دارو یا داروهای مشابهی مانند آمینوفیلین (Aminophylline) ، اکس‌تریفیلین (oxtriphylline) و کافئین (caffeine) حساسیت دارید، به پزشک خود بگویید. همچنین اگر به مواد دیگری حساسیت دارید، با پزشک خود در میان بگذارید. چرا که مصرف دارو در صورت عدم توجه ممکن است منجر به واکنش‌های آلرژیک خطرناک شود.

پیش از مصرف دارو، سابقه پزشکی خود را در اختیار پزشک قرار دهید. به ویژه اگر ناراحتی‌های زیر را داشته‌اید:

• زخم معده، روده
• تشنج
• بیماری تیروئید
• مشکلات قلبی (مانند نارسایی قلبی یا ضربان قلب نامنظم)
• بیماری کبد
• فشار خون بالا

اگر حین مصرف دارو بیمار هستید و تب بالایی دارید، حتما با پزشک مشورت کنید. دوز مصرفی دارو در این شرایط باید تنظیم شود.

این محصول ممکن است حاوی الکل یا شکر باشد. بنابراین اگر به دیابت، بیماری کبد و سایر بیماری‌هایی مبتلا هستید که مستلزم محدود کردن این مواد در رژیم غذایی هستند، احتیاط کنید. در مورد مصرف امن تئوفیلین از پزشک خود سوال کنید.

پیش از هرگونه عمل جراحی، در مورد تمام محصولات مصرفی (شامل داروهای نسخه‌ای، داروهای بدون نیاز به نسخه و محصولات گیاهی) با پزشک یا دندانپزشک خود مشورت کنید.

افراد مسن و کودکان ممکن است نسبت به عوارض جانبی دارو (به ویژه ضربان قلب نامنظم یا تند)، آسیب‌پذیرتر باشند. کنترل دقیق عوارض جانبی و سطح دارو در خون به این افراد پیشنهاد می‌شود.

تداخلات دارویی با تئوفیلین

تداخلات دارویی ممکن است کارایی دارو را تحت تاثیر قرار داده و خطر بروز عوارض جانبی جدی را افزایش دهند. در اینجا امکان پرداختن به تمام تداخلات دارویی وجود ندارد. لذا پیشنهاد می‌کنیم که یک لیست از تمام محصولات مصرفی (شامل داروهای نسخه‌ای، داروهای بدون نسخه و محصولات گیاهی) تهیه کرده و به پزشک خود تحویل دهید. به هیچ عنوان بدون تایید پزشک شروع به مصرف دارو نکنید، مصرف دارو را قطع نکنید و دوز مصرفی را تغییر ندهید.

ریوسیگوات (riociguat) یکی از محصولاتی است که ممکن است با تئوفیلین تداخل دارویی داشته باشد داروهای دیگری نیز می‌توانند روی پاک‌سازی تئوفیلین از بدن تاثیر گذاشته و کارایی دارو را مختل کنند. برای مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سایمیتیدن (cimetidine)
• دیسولفیرام (disulfiram)
• فلووکسامین (fluvoxamine)
• اینترفرون (interferon)
• مکسیلیتین (mexiletine)
• پروپرانولول (propranolol)
• ریفامپین (rifampin)
• داروهای درمان تشنج مانند کاربامازپین (carbamazepine) و فنی‌توئین (phenytoin)
• مخمر سنت جان (St. John’s wort)
• ویلوکسازین (viloxazine)

سیگار و ماریجوانا سطح تئوفیلین را در خون بالا می‌برند. اگر به تازگی سیگار را ترک کرده‌اید، به پزشک خود بگویید.

مصرف کافئین و الکل می‌تواند عوارض جانبی دارو را افزایش دهد. برای اثربخشی بیشتر و پیشگیری از عوارض جانبی، موارد زیر را رعایت کنید:

• پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی‌های الکلی یا حاوی کافئین مانند قهوه، چای و نوشابه
• پرهیز از مصرف زیاد شکلات
• پرهیز از مصرف محصولات بدون نیاز به نسخه حاوی کافئین

تئوفیلین به آمینوفیلین و اکستریفیلین شباهت بسیاری دارد. حین مصرف این داروها، نباید تئوفیلین را مصرف کنید.

این دارو می‌تواند با برخی از آزمایش‌های پزشکی (مانند آزمایش قند خون، کلسترول، اسید اوریک، اسکن هسته‌ای قلب) تداخل داشته و منجر به نتایج اشتباه شود. مطمئن باشید که مسئولین آزمایشگاه و پزشک از داروهای مصرفی شما مطلع هستند.

سوالات متداول در مورد تئوفیلین

۱ـ عوارض جانبی زودهنگام تئوفیلین چه وقت از بین می‌روند؟

بسیاری از افراد پس از مصرف تئوفیلین هیچ گونه عوارض جانبی را تجربه نمی‌کنند. اگر خیلی زود دچار عوارض جانبی دارو شده‌اید، نگران نباشید. معمولا در هفته اول مصرف دارو، عوارض برطرف می‌شود. اگر عوارض ماندگار شدند یا برای شما مشکل ایجاد کردند، با پزشک صحبت کنید. به طور کلی عوارض جانبی در چهار روز اول مصرف شدیدتر هستند و پس از آن رو به بهبود می‌روند.

۲ـ پس از یک دوره مصرف تئوفیلین، پزشک چگونه دوز مناسب من را تنظیم می‌کند؟

پزشک هنگام تنظیم دوز تئوفیلین، علائم بهبودیافته و هرگونه علائم ناشی از عوارض جانبی دارو را بررسی می‌کند. پس از آن یک آزمایش خون از شما می‌گیرد تا سطح تئوفیلین در خون شما مشخص شود. اگر مشکل تنفس دارید یا عوارض جانبی شدیدتر شده است، با پزشک خود صحبت کنید.

۳ـ سطح تئوفیلین خون چیست؟

سطح تئوفیلین خون در واقع میزان وجود این ماده در جریان خون است. اندازه‌گیری سطح تئوفیلین خون برای تعیین مقدار مصرف انجام می‌شود. سطح خونی بین پنج تا ۱۵ میکروگرم در میلی‌لیتر، اغلب علائم را با کمترین عوارض جانبی تسکین می‌دهد. برخی از افراد ممکن است با سطح کمتر از پنج میکروگرم در میلی‌لیتر بهتر عمل کنند. اگر سطح دارو در خون بیشتر از ۱۵ باشد، خطر بروز عوارض جانبی افزایش می‌یابد.

۴ـ سطح تئوفیلین خون چند وقت یک بار باید اندازه‌گیری شود؟

به طور کلی، سطح دارو در خون باید سالی یک یا دو بار بررسی شود. البته در مواردی که سطوح خونی مرتب در حال تغییر است، این عمل باید بیشتر انجام شود. اگر مشکلات تنفسی افزایش یابد یا عوارض جانبی خود را نشان دهند، باید سطح تئوفیلین شما بررسی شود.

دارو، مکمل‌های گیاهی، داروهای بدون نسخه آسم و تغییر در عادات سیگار کشیدن می‌تواند سطح تئوفیلین خون را تغییر دهد. درباره تمام این تغییرات باید با پزشک خود مشورت کنید.

۵ـ آيا تئوفیلین عملکرد فرزندم را در مدرسه تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

در برخی از کودکان، تئوفیلین می‌تواند فعالیت‌های حرکتی را افزایش دهد. اگر تغییر شدیدی را در رفتار کودک خود مشاهده کردید، حتما با یک پزشک مشورت کنید.