سدیم بنزوات (Sodium Benzoate)

مقدمه

سدیم بنزوات (Sodium Benzoate) یک ماده نگهدارنده شیمیایی است که به‌طور گسترده در صنایع غذایی و داروسازی به‌عنوان نگهدارنده و محافظ مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ترکیب با فرمول شیمیایی **C₆H₅COONa** شناخته می‌شود و به‌طور طبیعی از بنزوئیک اسید به دست می‌آید. سدیم بنزوات به‌ویژه برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها در محصولات غذایی، نوشیدنی‌ها و داروها استفاده می‌شود.

ویژگی‌های اصلی سدیم بنزوات

سدیم بنزوات دارای ویژگی‌های زیر است:
  • نگهدارنده موثر: سدیم بنزوات به‌طور گسترده‌ای برای جلوگیری از رشد میکروب‌ها و قارچ‌ها در محصولات غذایی و نوشیدنی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • حل‌پذیری بالا: این ترکیب به‌راحتی در آب حل می‌شود و به همین دلیل به‌عنوان یک افزودنی در نوشیدنی‌ها و داروهای مایع استفاده می‌شود.
  • سازگاری با pH پایین: سدیم بنزوات به‌ویژه در محیط‌های اسیدی مؤثر است و در محصولاتی با pH کمتر از 3.6 مانند نوشیدنی‌های گازدار و سس‌ها استفاده می‌شود.

سدیم بنزوات چیست؟
سدیم بنزوات یک‌نمک‌‌محلول در آب است که کاربردهای بسیاری دارد. در صنایع غذایی و آرایشی به عنوان نگهدارنده جهت پیشگیری از رشد باکتری ها و قارچ ها استفاده می شود.
پروتئین های مصرفی ما در بدن، تبدیل به اجزای کوچکتری به نام‌اسید آمینه می شوند. چنانچه اسیدهای آمینه در خون افزایش یابند، به آمونیاک تبدیل می شوند و متابولیسم بدن با تبدیل این آمونیاک به اوره ، آن را از طریق کلیه ها دفع می کند.
در بعضی افراد به صورت ارثی این چرخه ی تبدیل آمونیاک به اوره به علت نقص در آنزیم‌ها، به درستی کار نمی کند. در این افراد، آمونیاک موجود در خون در صورتی که از روش دیگری حذف نشود، می تواند مسمومیت خطرناکی برای فرد ایجاد کند.
قرص خوراکی سدیم بنزوات در افرادی که دچار اختلال در چرخه ی اوره هستند، برای کمک به دفع آمونیاک از خون و تنظیم پی اچ خون تجویز می گردد.
همچنین پودر یا قرص خوراکی سدیم بنزوات در مسمومیت های ناشی از آمونیاک نیز در مراکز مسمومیت استفاده می شود.

فرم‌تزریقی سدیم بنزوات در ترکیب با سدیم فنیل استات، جهت تزریق وریدی در موارد حاد مسمومیت با آمونیاک و در مواردی جهت تنظیم اختلالات چرخه ی اوره  در مراکز درمانی مورد استفاده قرارمی گیرد.

پیش از مصرف سدیم بنزوات 
-پزشک خود را در جریان سابقه ی حساسیت به هر ترکیب دارویی، مکمل و غذایی قرار دهید و علائم ناشی از حساسیت ایجاد شده را عنوان کنید.
-پزشک خود را در جریان کلیه ی اختلالات و بیماری های خود (از گذشته تا کنون) قرار دهید. سدیم بنزوات در برخی بیماران همچون افراد مبتلا به اختلالات کبدی، کلیوی، عصبی، نارسایی احتقانی قلب و… باید با احتیاط کامل مصرف شود.
-از شروع مصرف سدیم بنزوات بدون مشورت با پزشک جداً خودداری نمایید.

نحوه ی مصرف سدیم بنزوات 
-از مصرف پودر یا قرص خوراکی با معده ی خالی خودداری کنید.
-سدیم بنزوات را طبق دستور پزشک و همراه با غذا و مایعات فراوان مصرف کنید.قرص ها را به صورت کامل ببلعید و از جویدن آنها خودداری کنید.
-به علت تغییراتی که مصرف سدیم بنزوات می تواند در الکترولیت های خون(مانند کلسیم، سدیم، پتاسیم و..)به وجود بیاورد، توصیه می شود در مدت مصرف این دارو، بیمار یک رژیم غذایی اصولی و مناسب تحت نظر متخصص تغذیه یا غدد داشته باشد.

توصیه های دارویی در مدت مصرف سدیم بنزوات 
-از آنجا که هر پانصد میلی‌گرم (یک قرص) سدیم بنزوات حاوی ۸۱میلی گرم سدیم است، لازم است در مدت استفاده از این دارو به میزان نمک موجود در رژیم غذایی خود توجه نمایید.
-دارو را به تعداد نوبت تعیین شده توسط پزشک به صورت منظم مصرف نمایید و فاصله ی بین دو نوبت را طبق دستور داده شده (معمولاً بین ۴تا۸ ساعت) رعایت نمایید.
-در صورت فراموش کردن یک نوبت مصرف دارو، باید حداقل فاصله ی ۴ساعت از نوبت بعدی را رعایت نمایید.پس اگر تا نوبت بعدی کمتر از ۴ساعت باقی مانده، از مصرف نوبت فراموش شده خودداری کنید و نوبت های بعدی را طبق روال سابق مصرف نمایید و از دوبرابر کردن میزان مصرف در یک نوبت جهت جبران، خودداری نمایید.
-از آنجا که این دارو در اختلالات متابولیک مربوط به چرخه ی متابولیسم اوره، به صورت طولانی مدت تجویز می گردد و تنظیم دوز دارو در دراز مدت با توجه به پاسخدهی بیمار به درمان است، لازم است بیمار در کل مدت درمان تحت نظر پزشک متخصص غدد باشد و دستورات مصرف و تغییرات مقدار مصرف را دقیقا‌‌ً طبق دستور اجرا نماید.
-پیش از شروع هر پروسه‌ی درمانی و پزشکی، درمانگر خود(پزشک، پرستار، دندانپزشک و داروساز) را در جریان مصرف این دارو قرار دهید.
-آزمایشات خون دوره ای را طبق نظر پزشک به صورت منظم انجام‌دهید تا در صورت بروز عوارض دارویی، اقدامات لازم انجام شود.
-مصرف این دارو می تواند قند خون را افزایش دهد. چنانچه مبتلا به دیابت هستید این نکته را در نظر داشته باشید و با پزشک خود در این مورد مشورت نمایید.
-چنانچه‌ باردار یا شیرده می باشید یا قصد بارداری دارید، حتماً پزشک خود را در جریان قرار دهید. از آنجا که مطالعات کمی در مورد مصرف سدیم بنزوات در این دوران وجود دارد، لازم است تصمیم به مصرف آن با ارزیابی میزان خطر، با توجه به فوایدی که برای مادر و جنین دارد، گرفته شود.

عوارض دارویی سدیم بنزوات 
عوارض جدی 
در صورت بروز این علائم باید با پزشک تماس بگیرید:
-علائم حساسیت مانند راش‌های قرمز پوستی، کهیر، خارش، پوسته ریزی، تورم صورت، دهان، گلو یا لب‌ها همراه یا بدون تب، اختلال در بلع یا تکلم، گرفتگی غیرطبیعی صدا، خس خس سینه، فشار در قفسه سینه
-علائم افت پتاسیم خون مانند درد ،ضعف یا گرفتگی ماهیچه‌ها و تپش قلب
-علائم افزایش قندخون مانند گیجی، خواب آلودگی زیاد، عطش، گرسنگی شدید، تکرر ادرار، گرگرفتگی، تنفس تند، استشمام بوی الکل یا میوه در بازدم بیمار
-نفس‌های کوتاه و‌سریع، افزایش وزن غیرطبیعی یا ورم دست و پا، سرگیجه شدید یا غش کردن، سردرد، خستگی شدید، گیجی، تشنج، تغییرات حس چشایی، تغییرات شنوایی، اختلال حافظه، احساس کرختی، سوزن سوزن شدن یا سوزش غیر طبیعی
-در فرم تزریقی چنانچه دارو در هنگام تزریق نشت کند و با پوست تماس پیدا کند، می تواند منجر به آسیب بافتی شود. پس در زمان تزریق هرگونه احساس خارش، سوزش، ورم، پوسته ریزی و زخم پوستی را به پزشک اطلاع دهید. همچنین اگر احساس کردید که قطرات دارو از رگ خارج و با پوست شما تماس دارد، فوراً پرستار را خبرکنید.

عوارض شایع
اسهال، استفراغ، تهوع، دلپیچه، کاهش اشتها، سوهاضمه، حساسیت محل تزریق، عفونت ادراری، سخت شدن تنفس، کمخونی

شرایط نگهداری سدیم بنزوات 
-سدیم بنزوات را دور از دسترس اطفال نگهداری نمایید.
-این دارو را دور از نور مستقیم و در جای خشک و‌خنک نگهداری کنید. از نگهداری سدیم بنزوات در محیط مرطوب مانند حمام خودداری نمایید.همچنین نیاز به نگهداری این دارو در یخچال نمی باشد.

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف سدیم بنزوات

سدیم بنزوات برای کنترل آمونیاک خون در افرادی که نقص آنزیم سیکل اوره دارند کاربرد دارد. بعضی افراد قادر نیستند اوره حاصل از متابولیسم اسیدهای آمینه را حذف کنند و باعث قلیایی شدن خون می شود، در این صورت سدیم بنزوات می تواند آمونیاک را خنثی و Ph خون را به حالت نرمال برگرداند.

سدیم بنزوات نمک محلول درآب اسید بنزوئیک است و یک ماده شیمیایی پرکاربرد در صنایع غذایی، آرایشی بهداشتی و دارویی میباشد.
این ماده به عنوان ماده ی نگهدارنده‌ی غذایی(خصوصاً در غذاهای اسیدی برای جلوگیری از رشد میکروب ها و قارچ‌ها)به کار می‌رود.
از خواص دارویی سدیم بنزوات می توان به نقش آن در مسمومیت زدایی آمونیاک اشاره کرد.
همچنین در درمان اختلال متابولیک در سیکل اوره (UCD)(با مطالعات محدود) نیز به کار می رود.

ممکن است از سدیم بنزوات بر روی محصول با عنوانE211 نام برده شده باشد.
سدیم بنزوات خوراکی به فرم قرص های ۵۰۰ میلی گرمی در بازار دارویی وجود دارد و از پودر آن در برخی مراکز دارویی و کنترل مسمومیت جهت تولید محلول خوراکی در صورت نیاز استفاده می شود.
ویال تزریقی سدیم بنزوات در ترکیب با سدیم فنیل استات با نام تجاری ammonul تولید می شود.
مصرف تزریقی این دارو در شرایط حاد و موارد خاص مسمومیت با آمونیاک می باشد.

مکانیسم اثر سدیم بنزوات

سدیم بنزوات با فعالسازی یک چرخه ی غیروابسته به اوره(مسیر بنزوات-هیپورات) به کاهش سطح آمونیوم در سرم کمک می کند.
آمونیاک در حضور بنزوات با اسیدآمینه‌ی گلایسین کنژوگه می شود و به فرم هیپورات که قابلیت دفع کلیوی دارد تبدیل می شود.

فارماکوکینتیک سدیم بنزوات

متابولیسم: کبدی از طریق CYP450 و نامشخص، کلیوی
دفع : بخش عمده ی متابولیت سدیم بنزوات، هیپورات است که پس از متابولیسم در مسیر بنزوات-هیپورات، هیپورات در ادرار ترشح می شود.
نیمه عمر: ۰/۷۵ تا ۷/۴ساعت

منع مصرف سدیم بنزوات

-سابقه‌ی حساسیت به سدیم بنزوات و ترکیبات مشابه
-بارداری
-افراد با پریفرال لاین(کاتتر کاشته از راه پیرامونی)(در فرم تزریقی)

عوارض جانبی سدیم بنزوات

*عوارض شایع:
استفراغ، هایپرگلیسمی، هایپوکالمی، تشنج، اختلالات ذهنی، تب، هایپرآمونمی، ادم مغزی، آنمی، اسیدوز متابولیک، افت فشارخون، انعقاد درون رگی منتشر(DIC)، اسهال، تهوع، کاهش اشتها، سوهاضمه، گاستریت، موکوزیت،
حساسیت محل تزریق، هایپوکلسمی، عفونت مجاری ادراری، کما، آژیتاسیون، دیسترس تنفسی، تغییرات در نوار قلب،
افزایش سدیم سرم
عوارض جدی:
کما، آنسفالوپاتی، ادم مغزی، خونریزی مغزی، تشنج، سمیت عصبی، اختلالات ذهنی، دیسترس تنفسی، اسیدوز متابولیک، هایپوکالمی، انعقاد درون رگی منتشر(DIC)، سپسیس، شوک سپتیک، ترومبوسیتوپنی، پانسیتوپنی، کاردیوتوکسیسیتی، نارسایی کلیوی، سمیت کبدی، خونریزی گوارشی، نابینایی، بیماری توبولار کلیوی(در مصرف خوراکی)

(کلیه ی عوارض در فرم تزریقی بیشتر اما عوارض گوارشی در مصرف خوراکی شایع می باشد.)

تداخلات دارویی سدیم بنزوات

*مشخصات کلی تداخلات:
– سوبسترای OAT1

تداخلات رده X (پرهیز):
اطلاعاتی گزارش نشده است.

کاهش اثرات داروها توسط سدیم بنزوآت:
تداخل قابل‌توجهی مشخص نشده است.

کاهش اثرات سدیم بنزوآت توسط داروها:
تداخل قابل‌توجهی مشخص نشده است.

افزایش اثرات داروها توسط سدیم بنزوآت:
تداخل قابل‌توجهی مشخص نشده است.

افزایش اثرات سدیم بنزوآت توسط داروها:
پروبنسید

تداخل با غذا:
ذکر نشده است.

هشدار ها سدیم بنزوات

موارد احتیاط:
ابتلا یا سابقه ی قبلی اختلال کبدی، اختلال کلیوی، نارسایی احتقانی قلب، اِدِم /بازگشت سدیم, بیمارمبتلا به سندرم ری، بیمار دچار اسیدِمی، نوزاد با بیلی‌روبین بالا

توصیه های دارویی سدیم بنزوات

-دوز خوراکی سدیم بنزوات جهت درمان اختلالات سیکل اوره، بر اساس پاسخ بیمار به درمان و توسط متخصص غدد تعیین می شود. و معمولاً در سه الی چهار دوز روزانه تقسیم می شود.
-به بیمار توصیه کنید دارو را همراه با غذا و مایعات فراوان مصرف کند.
-از آنجا که هر پانصد میلی گرم سدیم بنزوات حاوی ۸۱میلی‌گرم سدیم می باشد، لازم است رژیم غذایی بیمار از لحاظ میزان دریافت روزانه‌ی سدیم تحت نظر باشد.
-در صورت مصرف در اختلالات سیکل اوره، لازم است میزان پروتئین مصرفی بیمار در روز محدود شود.
-مصرف مکمل های کالریک(با هدف دریافت ≥80 kcal/kg/day ) در بیمارانی که در وضعیت کاتابولیک هستند، پیشنهاد می شود.
-در مدت درمان با این دارو، لازم است سطح آمونیاک و آمینواسید پلاسما، غلظت گلوتامین، قند خون و الکترولیت های سرم به صورت منظم پیگیری شود.
-بیمار از لحاظ عملکرد کلیوی، کبدی و عصبی، گازهای خون و علائم فیزیکی مسمومیت با آمونیاک (لتارژی، آتاکسی، گیجی، استفراغ، تشنج و اختلال حافظه) تحت نظر باشد.
-به علت محدود‌بودن اطلاعات، تصمیم به تجویز در شیردهی با توجه به ارزیابی خطر/منفعت برای بیمار انجام شود. در صورت مصرف چنانچه شیرخوار مبتلا به اختلالات سیکل اوره می باشد، از لحاظ مقدار پروتئین دریافتی حتماً پیگیری شود.

دارو های هم گروه سدیم بنزوات

گروه C

در شرايط خاص و نظارت ويژه پزشك قابل استفاده است: مطالعات حیوانی مواردی از عارضه جانبی برای جنین نشان داده است و مطالعات انسانی به اندازه کافی در دست نیست. منافع دارو در مقابل خطرات احتمالی، تعیین کننده مصرف یا عدم مصرف این دارو در دوران بارداری است.

اگر نگرانی خاصی در مورد استفاده از محصولات حاوی سدیم بنزوات دارید، توصیه می‌شود با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.