بیماری صرع‌ چیست و چگونه آن را درمان کنیم؟

تشنج در واقع اختلال گذرای عملکرد مغزي است که در اثر تخليه الکتريکي غیر طبیعی در سلولهای عصبی مغز پيدا مي شود و سبب ایجاد علائم گوناگونی مثل از دست دادن ناگهاني هوشياری، انقباض عضلات و یا تغییرات حسی و رفتاری در فرد می شود. این امواج الکتریکی غیر طبیعی همان چیزی است که ما آنرا در نوار مغزی ثبت می کنیم.

زمانیکه فردی بدون عامل برانگیزاننده خاصی مثل افت قند خون، تب، کمبود کلسیم و… مکرراً دچار حملات تشنج شود، می گویند دچار صرع یا اپی لپسی شده است. بنابراین به مجرد یک حمله تشنج نمی توان گفت فردی به بیماری صرع مبتلا شده است. در مواردیکه تشنج در اثر عامل برانگیزاننده بروز کرده باشد با رفع آن علت مثلاً افت قند خون و یا کمبود کلسیم، حملات تشنج نیز متوقف می شوند. اما اگر بعد از رفع عوامل برانگیزاننده حملات تشنج بازهم تکرار شود آن موقع بیماری صرع مطرح می شود.

گاه علت صرع وجود یک اختلال ساختمانی در مغز مانند تومور است اما در اغلب موارد هیچ علت خاصی یافت نمیشود. در برخی از کودکان مبتلا، حملات تشنج به دنبال یک محرک حسی مثل نورهای شدید بروز میکنند و گاه هیچ عامل شروع کنندهای وجود ندارد.از علل شناخته شده صرع تومورهای مغزی، بیماریهایی که بر رگهای خونی مغز اثر میگذارند و انواع سموم میباشد. به غیر از صرع علل متعدد دیگری نیز برای تشنج وجود دارد که یکی از آنها تب بالاست.

اقدامات اولیه در فردی که تشنج کرده است :

اگر بیمار دچار تشنج شده او را به یک سمت بخوابانید و سرش را همسطح یا پایینتر از بدنش قرار دهید. شخص را به پهلو بخوابانید تا مسیر تنفسی اش باز باشد سعی نکنید چیزی در دهان شخص بگذارید عموما مردم بر این باور غلط هستند که باید جسمی را در دهان فرد گذاشت تا مانع گاز گرفتن زبان شود حال آنکه از همان ابتدای حمله ، ماهیچه های فک بشدت منقبض میشوند که میتواند از همان ابتدا زبان را قطع کند این در حالیست که تجربه نشان داده

این اتفاق بسیار نادر است گذاشتن جسم در دهان فرد بعلت انقباض فک میتواند باعث شکستگی دندان شود. هرگز چیزی را با فشار میان دندانهایش قرار ندهید. در بیشتر مواقع تشنجات بعد از یک دقیقه متوقف می‌شوند و بعد از آن یک دوره خواب و استراحت است ولی اگر تشنجات بیشتر از چند دقیقه به طول انجامید حتماً باید بیمار را به بیمارستان رساند.

عدم درمان به موقع این بیماری چه عواقبی ممکن است داشته باشد؟

عدم درمان به موقع باعث می ‌شود که کانون ایجاد تشنج (کانون شورشی تشنج) به صورت فونکسیون و فیزیولوژیک دچار اختلال شود و اگر درمان نشود ممکن است باعث تغییرات ساختمانی در بافت مغز گردد و نواحی دیگر مغز را نیز درگیر کند و کارکرد فکری فرد را کم کند. بنابراین درمان این بیماران الزامی است. درمان صرع، طولانی مدت و حدود دو تا سه سال می‌ باشد و بعد از این دوره درمان کامل می‌ شود. درصد بسیار کمی از بیماران ممکن است درمان طولانی مدت داشته باشند.

توصیه کلی شما به این بیماران چیست؟

به طور کلی صرع بیماری درمان‌پذیر و خوش ‌خیم می ‌باشد و ترس جامعه از این بیماری کاملاً نا بجا و ناآگاهانه می ‌باشد و اکثر بیماران دچار صرع از خیلی از افراد جامعه بالاتر می باشند و تا آخر عمر ممکن است هیچ مشکلی نداشته باشند. آقایان و خانم‌های جوان مبتلا به بیماری صرع به‌ هیچ وجه نگران ازدواج و عواقب بعدی نباشند.در مجموع چون یک بیماری خوش ‌خیم می ‌باشد، بهتر است در صورت ثابت شدن این بیماری توسط پزشک متخصص، اقدامات درمانی انجام گیرد و مطمئن باشید که درصد بسیار زیادی از این افراد (بالای 95درصد) به ‌طور کامل درمان خواهند شد.

هر تشنجی صرع نیست

صرع زمانی بروز می‌کند که سلول‌های مغزی از کنترل خارج شده و فعالیت بیش از حد طبیعی داشته باشند. این فعالیت بیش از حد به طور ناگهانی و در مدت زمان کوتاهی بروز می‌کند و ممکن است در نقطه خاصی از مغز رخ دهد و یا تمام مغز را درگیر کند. برخلاف باورهای رایج هر نوع تشنجی صرع نیست. این بیماری انواع مختلفی دارد

و بین تشنج و بیماری صرع تفاوت وجود دارد. زمانی که سلول‌های مغزی به‌دلیل فعالیت بیش از حد از کنترل خارج می‌شوند تشنج ایجاد می‌شود.تشنج واکنشی است که در شرایط مختلفی از جمله ضربه وارده به سر، مننژیت، سکته مغزی، مصرف بیش از حد دارو، اعتیاد به مواد مخدر و… امکان بروز دارد.

اگر تشنج‌ها به صورت مکرر اتفاق بیفتند می‌توان گفت فرد به بیماری صرع مبتلا شده است. به‌عنوان مثال تشنج تب در کودکان بسیار شایع است. امکان دارد که هر کودکی همزمان با تب دچار تشنج بشود و این تشنج چند بار اتفاق بیفتد. اما این نوع تشنج‌ها را نمی‌توان صرع قلمداد کرد،

بلکه به آن تشنج‌های ناشی از تب گفته می‌شود. خوشبختانه این مشکل در سنین بالاتر یعنی در پنج یا شش سالگی برطرف می‌شود و نمی‌توان گفت که این کودک دچار بیماری صرع شده است. همچنین ممکن است فردی به‌دلیل ابتلا به دیابت و افت قند خون دچار تشنج شود و نمی توان او را مبتلا به بیماری صرع دانست.

3 نوع رایج صرع

صرع کوچک:

صرع کوچک که در کودکان شایع است باعث می‌شود کودک به مدت چند ثانیه (کمتر از ده ثانیه) مات و مبهوت بماند. به این صورت که در این فاصله چند ثانیه‌ای کودک واکنشی به صدا کردن، تکان دادن، بغل کردن و… نشان نداده و هوشیار نمی‌شود. اما بعد از چند ثانیه کودک به حالت عادی برمی‌گردد. این مشکل در سنین مدرسه و با علائمی مثل افت تحصیلی رخ می‌دهد، به این‌صورت که کودک در حین نوشتن دیکته کلماتی را جا می‌اندازد یا والدین او را خیالباف یا بی‌توجه می‌پندارند. این نوع صرع با نوار مغزی تشخیص داده شده و درمان ساده‌ای دارد.

صرع نوجوانی:

این نوع از تشنج با حالت گیجی بروز می‌کند. به این ترتیب که ارتباط فرد با محیط قطع شده و حرکات اتوماتیکی مثل ملچ مولوچ کردن، ور رفتن با لباس یا خودکار و… از خود نشان می‌دهد. این حالت برخلاف صرع کوچک طولانی‌تر بوده و حدود یک تا دو دقیقه طول می‌کشد. در این مدت شخص کاملا گیج است و هیچ واکنشی به اطراف نشان نمی‌دهد. بعد از اتمام حمله و بروز هوشیاری نیز چیزی به‌خاطر نمی‌آورد و دچار خواب‌آلودگی شدید می‌شود.

صرع بزرگ:

در صرع بزرگ فرد بدون هیچ هشدار یا علائم قبلی، به‌طور ناگهانی دچار سفتی عضلانی شده و نقش زمین می‌شود. به این ترتیب که صدایی از گلوی فرد خارج و بدن او سفت می‌شود و برخلاف صرع‌های اشاره شده روی زمین می‌افتد. بعد از چند ثانیه بدن فرد شروع به تکان‌های غیرارادی می‌کند که به مدت یک تا دو دقیقه طول می‌کشد. امکان دارد در زمان تشنج فرد گوشه‌های زبان را گاز بگیرد و کف از دهانش خارج شود. بعد از چند دقیقه عضلات شل شده و حتی امکان بروز بی‌اختیاری ادراری نیز وجود دارد. این افراد نیز بعد از پشت سر گذاشتن حمله دچار خواب‌آلودگی شدیدی می‌شوند.

علل و عوامل بروز صرع:

در بیش از 90 درصد موارد علت اصلی حملات صرع مشخص نمی‌شود. البته متخصصان مغز همیشه امیدوار هستند دلیلی برای بروز تشنج‌ها پیدا نشود و نتایج ام‌آرآی یا آزمایش‌ها طبیعی باشند، چون تشنج‌های بدون علت معمولا بعد از چند سال درمان به مرحله کاهش و سپس قطع داروها می‌رسند. فقط 10 درصد موارد صرع علل مشخصی دارند که شامل عوامل ژنتیکی، ضایعات مغزی مثل تومور مغزی یا رگ‌های نابه جا، سکته مغزی، اختلالات مادرزادی، اختلالات سیستم غددی و… است.

روش‌های تشخیص صرع:

بهترین روش تشخیص، مشاهده حمله توسط پزشک است که معمولا امکان کمی دارد. شرح حال بیمار از زبان اطرافیان یا مشاهده فیلم گرفته شده توسط آنها کمک زیادی به تشخیص تشنج می‌کند. در مواردی که پزشک به نوع تشنج بیمار شک داشته باشد اقدام به بستری کردن او و ویدئومانیتورینگ می‌کند. یعنی این‌که الکترودهای نوار مغزی را روی سر بیمار گذاشته و او را بستری می‌کنند، سپس با دوربین فیلمبرداری تمام لحظات ثبت می‌شود.

در صورت بروز حمله علاوه بر نوار مغزی، فیلمی از بیمار گرفته می‌شود که مشاهده آن توسط پزشک متخصص کمک زیادی به تشخیص درست می‌کند. برای بررسی علل تشنج نیاز به ام آر آی و نوار مغزی است. در برخی موارد پزشک دستور بررسی‌های کامل غدد، کلیه و کبد را نیز می‌دهد. اما در برخی از انواع تشنج‌ها با شنیدن شرح حال بیمار یا مشاهده فیلم، تشخیص انجام می‌شود و نیازی به این آزمایش‌ها نیست.

درمان صرع:

بیشتر تشنج‌ها در اطفال دیده می‌شود که خوشبختانه اکثر آنها تا 25 سالگی درمان می‌شوند. در این فاصله بیمار دارو مصرف می‌کند و به‌تدریج میزان این داروها کاهش داده شده و در نهایت قطع می‌شود. در واقع عمده درمان تشنج‌ها بجز موارد اندکی که نیاز به جراحی دارند، درمان دارویی است. تشنج‌های سنین بالا معمولا در اثر مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای مثل سکته مغزی، تومور مغزی، اختلالات کلیوی یا کبدی و… بروز می‌کند. بنابراین در این سنین به‌ندرت داروی بیمار قطع می‌شود.

داروها و آزمایش‌ها:

مصرف منظم داروها توسط بیمار از اهمیت بالایی برخوردار است. لازم است که بیمار هر چند ماه یک بار آزمایش خون بدهد تا میزان دارو در خون او کنترل شود. انجام آزمایش‌های کبد، تست میزان کلسیم و ویتامین D برای افرادی که به‌طور مداوم دارو مصرف می‌کنند لازم است و توسط پزشک معالج در نظر گرفته خواهد شد.

مراقبت‌های لازم توسط خود بیمار:

یکی از مسائل مهم در افراد مبتلا به صرع رانندگی است. در این خصوص نمی‌توان حکم کلی صادر کرد. هر فردی بنا به شرایط خاص خود باید تابع نظر پزشک عمل کند. اما به‌طور کلی ورزش‌هایی مثل اسب‌سواری، صخره‌نوردی و موتورسواری و… توصیه نمی‌شود، اما ورزش‌های دیگر با صلاحدید پزشک معالج بلامانع است بخصوص در کودکان که نیاز به فعالیت بدنی دارند. بچه‌های مبتلا به تشنج که به شنا علاقه‌مند هستند،

می‌توانند با رعایت نکاتی خاصی به ورزش مورد علاقه خود (البته صرفا در استخر نه در رودخانه و دریا) بپردازند. در این صورت نیز لازم است والدین حتما غریق نجات را در جریان بیماری کودک قرار دهند.در برخی از استخرها کلاه‌هایی با رنگ مخصوص برای این افراد در نظر گرفته می‌شود که برای نجات فرد موثر است.افراد دچار صرع باید از حمام کردن در مواقعی که در منزل تنها هستند خودداری کنند و حتما در حمام را باز بگذارند. توصیه دیگر این است

که هنگام دوش گرفتن ابتدا آب سرد و سپس آب گرم را باز کنند. در این‌صورت اگر حمله‌ای رخ دهد فرد دچار سوختگی با آب داغ نمی‌شود. حمل ظروف حاوی آب داغ یا غذای داغ برای افراد مبتلا به صرع توصیه نمی‌شود. همیشه کارد و چنگال را به صورت برعکس داخل جاظرفی قرار دهید تا در صورت بروز تشنج، تماسی با قسمت تیز و برنده آنها اتفاق نیفتد. کارهایی مثل اتوکردن نیز در مواقع تنها بودن در منزل توصیه نمی شود. افراد سیگاری نیز از سیگار کشیدن در مواقع تنهایی خودداری کنند.

مانعی برای ازدواج وجود ندارد

بیماران مبتلا به صرع می‌توانند مانند بقیه افراد ازدواج کرده و بچه‌دار شوند. احتمال انتقال تشنج به بچه این افراد بسیار کم است. مصرف داروهای ضدتشنج در طول بارداری اگر تحت نظر پزشک متخصص باشد کم عارضه خواهد بود. شرط اصلی برای ازدواج این افراد در جریان قرار دادن طرف مقابل است.

وظیفه والدین و اطرافیان بیمار

علاوه بر مراجعه به پزشک و دریافت دارو، والدین و اطرافیان بیمار وظایفی به عهده دارند. والدین باید معلم‌ها، مسئولان مدرسه و هر کسی که با کودک در ارتباط است را از بیماری فرزند خود مطلع کنند.معلمان و مسئولان مدرسه نیز باید اطلاعات کافی درخصوص رفتار با کودک مبتلا به تشنج داشته باشند.تنها کاری که اطرافیان در مواجهه با فرد دچار صرع باید انجام دهند دور کردن اشیای خطرناک از اطراف بیمار است.توصیه اکید می‌کنیم

که هیچ تلاشی برای باز کردن دهان بیمار انجام نشود. برخلاف باورهای رایج نیازی به قرار دادن شیء در دهان بیمار برای جلوگیری از قفل شدن دندان‌های او وجود ندارد. در افراد بزرگسال لازم است که فرد را به پهلو بخوابانید و صبر کنید تا حمله برطرف شود. اگر مسئولان کودک مبتلا از بیماری او ناآگاه باشند دستپاچه عمل می‌کنند که این مساله باعث ترس و وحشت همکلاسی‌ها و در نهایت ضربه روحی به کودک خواهد شد.

همان‌طور که عنوان شد صرع نوعی بیماری توأم با تشنج است. تشنج نیز دلایل متعددی دارد که برخی از علت‌های آن از این قرار است:

تب شدید؛
آسیب و ضربه به سر؛
میزان قند خون خیلی پایین؛
ترک مصرف الکل.

صرع نوعی بیماری عصبی رایج است که در دنیا بیش از ۶۵ میلیون نفر را اسیر خود ساخته است. احتمال ابتلا به صرع در همه‌ی افراد وجود دارد اما این مشکل بیشتر در کودکان (۳ تا ۶سال) و افراد مسن بالای ۵۵ سال دیده می‌شود و به‌طور نامحسوسی در مردان بیشتر از زنان به وقوع می‌پیوندد. درمان مشخصی برای این بیماری وجود ندارد اما به کمک دارو و سایر راهکارها می‌توان آن را کنترل کرد.

نشانه‌های بیماری صرع چیست؟

تشنج اصلی‌ترین نشانه‌ی بیماری صرع است اما در افراد مختلف و بنابه شدت آن می‌توان نشانه‌های متفاوتی برای این بیماری در نظر گرفت.

تشنج بخشی

تشنج بخشی ساده با بیهوشی همراه نیست و علائم زیر در آن مشاهده می‌شود:

تغییر در حواس پنج‌گانه؛
سرگیجه؛
انقباض و اصطلاحا مور‌مورشدن ماهیچه‌ها.

تشنج بخشی پیچیده

این نوع تشنج با ازدست‌دادن هشیاری همراه است و نشانه‌های آن از این قرار است:

نگاه خیره به یک نقطه؛
عدم پاسخ‌گویی و ابراز واکنش؛
انجام حرکات تکرارشونده.

تشنج گسترده

این نوع تشنج تمام مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در ۶ مدل قابل وقوع است:

تشنج غیابی: به این تشنج «صرع کوچک» نیز گفته می‌شود و با حرکات تکرارشونده مثل لرزش لب‌ها، چشمک‌زدن و خیره‌ماندن نگاه به یک نقطه همراه است. در این نوع تشنج امکان بیهوشی کوتاه‌مدت نیز وجود دارد؛
تشنج تونیک: در این نوع تشنج سفتی ماهیچه‌ها و عضلات دیده می‌شود؛
تشنج کلونیک: در این حالت نیز بازو، گردن و صورت به‌شدت دچار تکان‌های نامنظم و مکرر می‌شوند؛
تشنج میوکلونیک: در این نوع تشنج نیز بازو و پاها دچار انقباض سریع و غیرارادی می‌شوند؛
تشنج تونیک-کلونیک: این تشنج که به آن «صرع بزرگ» نیز گفته می‌شود با علائمی به شرح زیر همراه است:

سفت شدن بدن،
تکان‌خوردن و لرزش،
ازدست‌دادن کنترل ادرار و مدفوع،
گاز‌گرفتن زبان،
بیهوشی.

بعد از وقوع تشنج، فرد آنچه را رخ داده به یاد نخواهد آورد و تا چند ساعت کمی احساس ناراحتی و بیماری خواهد داشت.

محرک‌های تشنج صرعی چیست؟

برخی افراد قادرند موارد و موقعیت‌هایی را که موجب تحریک تشنج می‌شود، شناسایی کنند. بعضی از عوامل رایجی که موجب تحریک تشنج می‌شود عبارتند از:

کم‌خوابی؛
بیماری و تب؛
استرس؛
نورهای درخشان، لامپ‌های شکل‌دار و چشمک‌زن؛
کافئین، الکل، برخی از داروها و مواد مخدر؛
برخی از مواد غذایی، پرخوری یا نخوردن وعده‌های غذایی.

تشخیص محرک‌ها همیشه کار ساده‌ای نیست. معمولا یک عامل به‌تنهایی نمی‌تواند محرک تشنج باشد و اغلب مجموعه‌ای از عوامل موجب تشنج می‌شوند. یکی از روش‌های خوب برای تشخیص دلایل تشنج و افزایش قدرت پیش‌بینی آن، یادداشت موارد زیر پس از وقوع هر تشنج است. با این کار روند وقوع تشنج تا حدی قابل بررسی و پیش‌بینی خواهد شد:

تاریخ و روز؛
فعالیت‌هایی که تشنج درخلال آنها رخ داده است؛
اتفاقاتی که تشنج درخلال آنها رخ داده است؛
صداها، بوها و صحنه‌های غیرعادی؛
عوامل استرس‌زای غیرعادی؛
غذایی که تشنج درخلال خوردن آن رخ داده است و فاصله‌ی میان مصرف آن با حمله‌ی عصبی؛
میزان خستگی و مقدار خواب شب قبل.

موارد بالا را برای تعیین میزان اثربخشی داروها نیز می‌توان بررسی کرد. درباره‌ی احوال فرد، قبل و بعد از تشنج نیز باید یادداشت‌برداری کرد. پس از شناسایی این موارد درباره‌ی آنها با پزشک معالج صحبت کنید. پزشک با درنظرگرفتن این یادداشت‌ها برای‌تان دارو تجویز می‌کند یا درمان‌های دیگری در نظر می‌گیرد.

‌آیا صرع ارثی است؟

احتمالا بیش از ۵۰۰ ژن در وقوع صرع نقش دارند. اگر آستانه‌ تشنج بنابه دلایل ژنتیکی در فردی پایین باشد، دربرابر محرک‌های تشنج آسیب‌پذیرتر خواهد بود و اگر آستانه‌ تشنج در فردی بالا باشد، به احتمال کمتری دچار تشنج می‌شود.

صرع گاهی‌اوقات به‌شکل ارثی در خانواده‌ها وجود دارد، اما هم‌چنان امکان ابتلا به صرع تحت عوامل ارثی بسیار اندک قلمداد می‌شود. گرچه وراثت در ابتلا به صرع تأثیر دارد اما بسیاری از فرزندانی که والدین‌شان به این بیماری دچار هستند، هیچ‌گاه به صرع مبتلا نمی‌شوند. به‌طورکلی تا سن ۲۰ سالگی احتمال ابتلا به این بیماری برای هر فرد یک‌ درصد است. اگر والدین شخصی به بیماری صرع ارثی دچار باشند احتمال ابتلای آن شخص به صرع ۲ تا ۵ درصد خواهد بود.

اگر والدین بنابه دلایلی مانند سکته یا ضربه به سر دچار صرع شده باشند، احتمال ابتلای فرزندان به این مشکل افزایش پیدا نخواهد کرد. توبروز اسکلروسیز و نوروفیبروماتوز ازجمله بیماری‌های ژنتیکی‌ای هستند که ممکن است باعث تشنج شوند. صرع باعث نازایی نمی‌شود اما داروهایی که درحین بارداری برای کنترل صرع مصرف می‌شوند روی جنین اثر می‌گذارند. قبل از بارداری یا به‌محض اطلاع از بارداری باید درباره‌ی مصرف داروها با پزشک صحبت کنید. لازم نیست خودسرانه مصرف داروها را قطع کنید. اگر به صرع مبتلا هستید و در آستانه‌ی تشکیل خانواده قرار دارید، بهتر است با مشاور ژنتیک در طی جلسه‌ای گفت‌وگو و آگاهی‌های لازم را کسب کنید.

دلایل بیماری صرع چیست؟

علت مشخصی برای وقوع این بیماری وجود ندارد اما دلایل متعددی می‌توانند موجب تشنج شوند ازجمله:

آسیب مغزی (داخل‌جمجمه‌ای)؛
ایجاد زخم پس از ضربه به مغز (صرع پس از ضربه)؛
بیماری‌های شدید و تب بالا؛
سکته که از عوامل اصلی صرع در افراد بالای ۳۵ سال است؛
سایر بیماری‌های عروقی؛
کمبود اکسیژن‌رسانی به مغز؛
تومور مغزی یا کیست؛
زوال عقل یا آلزایمر
مادر معتاد،
سیب‌های قبل از تولد، شکل‌گیری ناقص مغز و کمبود اکسیژن در هنگام تولد؛
بیماری‌های عفونی مانند ایدز و مننژیت؛
بیماری‌های عصبی، اختلالات رشد (اختلالات روانی مختلف) و ژنتیکی؛

وراثت در بعضی از انواع صرع نقش دارد. در عموم افراد، احتمال ابتلا به صرع در سنین زیر ۲۰ سال تنها یک درصد است. اگر یکی از والدین به صرع وابسته به ژنتیک مبتلا باشد خطر ابتلای فرزند آنها به ۲ تا ۵ درصد افزایش می‌یابد. عوامل ژنتیکی افراد را مستعد اثرپذیری بیشتر از عوامل محیطیِ تشنج می‌کند. تشنج ممکن است در هر سنی رخ بدهد هرچند تجربه نشان داده است که این مشکل بیشتر در سنین کودکی و سنین بالای ۶۰ سال رخ می‌دهد.

تشخیص صرع چگونه است؟

اگر مشکوک هستید که دچار تشنج شده‌اید سریعا به پزشک مراجعه کنید. تشنج ممکن است نشانه‌ی یک مشکل پزشکی جدی باشد. سابقه‌ی پزشکی‌ و علائم‌ شما، پزشک را به انجام آزمایش‌های مناسب راهنمایی می‌کند. معمولا آزمایش‌هایی در حوزه‌ی اعصاب برای تعیین توانایی حرکتی و عملکرد روانی انجام می‌شود.

برای تشخیص قطعی بیماری صرع باید عوامل دیگری را که موجب تشنج می‌شوند نیز به‌خوبی بررسی کرد. به این منظور پزشکان قبل از تشخیص صرع، آزمایش‌هایی برای بررسی دقیق خون مانند شمارش کامل خون (هوموگرام) و مطالعه‌ی شیمی‌ خون نیز صورت می‌دهند. خون برای شناسایی موارد زیر آزمایش می‌شود:

بررسی نشانه‌های بیماری‌های عفونی؛
بررسی عملکرد کبد و کلیه‌ها؛
تعیین سطح گلوکز خون.

آزمایش الکتروانسفالوگرام (EEG) یکی از متدوال‌ترین آزمایش‌ها برای تشخیص صرع است که خوشبختانه درد و فشاری به همراه ندارد. ابتدا دو الکترود به جمجمه متصل می‌شود و از فرد درخواست می‌شود تا عملیات خاصی را انجام بدهد. گاهی‌اوقات نیز این آزمایش در هنگام خواب انجام می‌شود و طی آن عملکرد مغزی فرد ثبت می‌شود. چه فرد تشنج داشته باشد یا نداشته باشد، تغییرات در الگوهای امواج مغزی طبیعی در صرع رایج است.

سایر آزمایش‌های تصویربرداری از مغز برای تعیین دلایل وقوع تشنج و مشکلات مغزی شامل موارد زیر است:

برش‌نگاری با گسیل پوزیترون؛
سی‌تی‌اسکن؛
MRI؛
مقطع‌نگاری رایانه‌ای تک‌فوتونی.

اگر تشنج به دلایل آشکار و غیرقابل نقض رخ بدهد، معمولا بیماری صرع تشخیص داده می‌شود.

درمان صرع چگونه است؟

بیشتر افراد مبتلا قادرند این بیماری را مدیریت کنند. روند مدیریت و درمان صرع تا حد زیادی به سلامت عمومی فرد، شیوه‌ی پاسخ‌گویی او به درمان و شدت علائم بستگی دارد. برخی گزینه‌های پیش‌رو برای درمان از قرار زیر است:

داروهای ضد صرع (ضد تشنج و انعقاد): این داروها از تعداد تشنج‌ها می‌کاهند و در بعضی افراد کاملا آنها را از بین می‌برند. این داروها درصورتی اثرگذار خواهند بود که دقیقا مطابق تجویز پزشک مصرف شوند؛
VNS یا محرک امواج عصبی: این وسیله زیر پوست سینه قرار می‌گیرد و با تحریک اعصاب گردنی از تشنج جلوگیری می‌کند؛
رژیم کتوژنیک: این رژیم غذاییِ حاوی چربی زیاد و کربوهیدرات اندک برای کسانی‌ که از درمان‌های دیگر نتیجه‌ی مثبتی دریافت نمی‌کنند بسیار مؤثر واقع می‌شود؛
جراحی مغز: بخشی از مغز که موجب تشنج است، برداشته یا اصلاح می‌شود.

تحقیقات مختلف برای درمان صرع هم‌چنان در جریان است. یکی از درمان‌هایی که در آینده مورد استفاده قرار خواهد گرفت، تحریم مغزی است. در این مطالعات قصد بر این است که الکترودی درون مغز و نیز ژنراتوری درون سینه کار گذاشته شود. این ژنراتور امواجی به سمت مغز می‌فرستد که از تعداد تشنج‌ها می‌کاهد. سایر مطالعات بر ساخت دستگاهی مشابه تنظیم‌کننده ضربان قلب متمرکزند. این دستگاه الگوی فعالیت‌های مغزی را بررسی می‌کند و شارژ الکتریکی یا دارویی می‌فرستد تا تشنج متوقف شود. روش‌های کم‌تهاجمی جراحی و پرتوجراحی نیز دردست بررسی و مطالعات بیشتر هستند.

داروهای درمان صرع چیست؟

اولین گزینه برای درمان صرع داروهای ضدتشنج است. این داروها فقط به کم‌شدن شدت و تعداد تشنج‌ها کمک می‌کنند و تشنجی را که درحال وقوع است کنترل و متوقف نمی‌کنند. داروها ابتدا از طریق معده جذب می‌شوند و سپس به جریان خون راه پیدا می‌کنند و به مغز می‌رسند. این داروها انتقال‌دهنده‌های عصبی را به‌گونه‌ای تحت تأثیر قرار می‌دهند که فعالیت‌های الکتریکی منجربه تشنج کاهش پیدا می‌کنند.

داروهای ضدتشنج از مجاری هاضمه عبور می‌کنند و از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند. داروهای ضدتشنج موجود در بازار بسیار متنوع هستند. پزشک با توجه به نوع تشنج بیمار، دارویی خاص یا ترکیبی از داروها را تجویز می‌کند. ازجمله داروهای متداول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

لوتیراستام (کِپرا)؛
لاموتریژين (لامیکتال)؛
توپیرامات (توپاماکس)؛
والپروئیک اسید (دپاکوت)؛
کاربامازپین (تگرتول)؛
اتوسوکسیماید (زارونتین).

این داروها در شکل‌های مختلفی مانند تزریقی، قرص و شربت وجود دارند و باید ۱ تا ۲ بار در روز مصرف شوند. برای شروع درمان باید از کمترین دُز ممکن شروع کرد تا بدن به ماده دارویی عادت کند. داروها باید طبق تجویز پزشک و براساس دستورالعملی که ارائه می‌شود مصرف شوند. برخی از عوارض جانبی این داروها مطابق زیر است:

خستگی؛
سرگیجه؛
خارش و تحریک پوستی؛
ناسازگاری با بدن؛
مشکلات حافظه.

در موارد خیلی نادر داروها موجب تورم کبد یا سایر اندام‌ها و بعضا افسردگی می‌شوند. صرع در افراد مختلف به شیوه‌های متفاوتی بروز می‌کند اما معمولا دارودرمانی موجبات بهبود را در بیشتر افراد فراهم می‌کند. در کودکان با قطع تشنج امکان قطع مصرف داروها به‌وجود می‌آید.

جراحی گزینه مناسبی برای درمان است؟

اگر دارودرمانی برای کاهش و کنترل تشنج‌ها مؤثر واقع نشود، باید به جراحی اندیشید. متداول‌ترین جراحی برای درمان صرع تکه‌برداری است. در این عمل تکه‌ای از مغز که علت بروز تشنج است (بیشتر اوقات بخشی از لوب گیجگاهی) جراحی و برداشته می‌شود. به این عمل جراحی لوبکتومی موقتی گفته می‌شود. در بعضی موارد این عمل موجب توقف تشنج‌ها می‌شود.

گاهی فرد در حین عمل بیدار نگه داشته می‌شود؛ هشیاری امکان کنترل سایر عملکردهای مغزی نظیر بینایی، شنوایی، تکلم و حرکت را فراهم می‌کند و پزشکان از برداشتن قسمت‌هایی از مغز که با این عملکردها در ارتباط است پرهیز می‌کنند. اگر قسمتی از مغز که باعث ایجاد تشنج است خیلی بزرگ یا حیاتی باشد از روش جراحی دیگری با عنوان «برش‌های چندگانه زیر نرم شامه‌ای» (M.S.T) استفاده می‌شود. در این روش جراح با ایجاد برش‌هایی در مغز، مسیر عصبی را دچار وقفه می‌کند. این عمل باعث توقف گسترش تشنج به سایر بخش‌های مغز می‌شود. پس از جراحی‌های این‌چنینی برخی بیماران می‌توانند مصرف داروها را کاهش بدهند یا حتی دارودرمانی را به‌طور کامل کنار بگذارند.

هر عمل جراحی عوارض خاص خود را دارد ازجمله عوارض و پیامدهای ناشی از بیهوشی، خونریزی و عفونت. گاهی‌اوقات نیز تغییرات شناختی در فرد بروز پیدا می‌کند. قبل از تصمیم‌گیری برای جراحی باید درباره‌ی مزایا و معایب آن به‌خوبی اطلاعات کسب کنید و با پزشک خود مشورت کنید.

توصیه‌های غذایی لازم برای مبتلایان به صرع

رژیم غذایی کتوژنیک معمولا برای کودکانی که به صرع مبتلا هستند، توصیه می‌شود. این رژیم غذایی حاوی چربی زیاد و کربوهیدرات اندک است و بدن را وادار می‌کند برای تولید انرژی به‌جای گلوکز از چربی استفاده کند. به این فرایند کتوسیز (ketosis) گفته می‌شود.

رژیم کتوژنیک مستلزم ایجاد توازن میان چربی، کربوهیدرات و پروتئین‌هاست. به همین دلیل افرادی که این رژیم را رعایت می‌کنند به‌خصوص کودکان، برای ایجاد توازن و تعادل باید حتما تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه باشند.

این رژیم برای همه‌ی بیماران نتیجه‌ی یکسانی ندارد؛ برای برخی از انواع تشنج‌ها بهتر عمل می‌کند و اگر به‌درستی رعایت شود در کاهش تعداد تشنج‌ها بسیار مؤثر عمل خواهد کرد. رژیم دیگری که بیشتر برای نوجوانان و بزرگسالان مفید است، «اتکینز تعدیل‌شده» نام دارد.

در این رژیم نیز میزان مصرف چربی زیاد و مقدار مصرف کربوهیدرات تحت کنترل است. دفعات تشنج‌ در نیمی از بزرگسالانی که از رژیم اتکینز استفاده می‌کنند، کاهش می‌یابد و این بهبود تنها طی چند ماه اتفاق می‌افتد. این رژیم‌ها حاوی چربی و مقدار کمی فیبر هستند پس یبوست از عوارض احتمالی آنها خواهد بود. قبل از شروع هر رژيم غذایی با پزشک خود مشورت کنید تا از جذب مواد مغذی لازم و حیاتی برای بدن مطمئن بشوید. در همه‌ی انواع رژیم غذایی عدم مصرف غذاهای فرآوری‌شده مفید خواهد بود.

ارتباط میان صرع و رفتار چیست؟

کودکان مبتلا به صرع بیش از سایر کودکان مشکلات رفتاری و یادگیری دارند، بااین‌حال نمی‌توان ارتباط کاملا مشخصی میان صرع با رفتار و یادگیری عنوان کرد. ۱۵ تا ۳۵ درصد از کودکانی که به مشکلات ذهنی دچارند صرع را نیز تجربه می‌کنند. شاید ریشه‌ی این مشکلات یکسان باشد.

در برخی افراد، دقایق یا ساعاتی قبل از وقوع تشنج تغییرات رفتاری به‌وجود می‌آید که به‌علت فعالیت غیرعادی مغز در اثر تشنج ایجاد می‌شود، ازجمله:

تهاجم؛
بیش‌فعالی؛
کج‌خلقی؛
ازدست‌دادن تمرکز.

کودکان مبتلا به صرع سطوحی از ناامنی را در زندگی تجربه می‌کنند، زیرا نمی‌دانند کجا و چه موقع دچار حمله عصبی و تشنج می‌شوند. تشنج در انظار دوستان و همکلاسان استرس‌زاست، از این‌رو این کودکان همواره نگران هستند و اغلب منزوی می‌شوند.

بیشتر کودکان با گذشت زمان یاد می‌گیرند چگونه خود را با شرایط‌شان تطبیق بدهند، اما گوشه‌گیری و انزوای اجتماعی در کودکانی که با این موضوع کنار نمی‌آیند تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. ۳۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان به صرع از افسردگی و اضطراب یا هردو رنج می‌برند.

داروهای ضدتشنج نیز بر رفتار اثرگذارند؛ تغییر یا تنظیم دارو این مشکل را حل می‌کند. مشکلات و تغییرات رفتاری باید با پزشک در میان گذاشته شوند. شیوه‌ی درمان نیز می‌تواند به‌شکل انفرادی، خانوادگی و همراه با گروهی از بیماران پیگیری شود.

زندگی با صرع چگونه است؟

صرع اختلال مزمنی است که می‌تواند بسیاری از ابعاد زندگی فرد را تحت تأثیر قرار بدهد. در بعضی کشورها قوانینی مبنی بر ممنوعیت رانندگی افراد مبتلا به صرع وجود دارد. البته این قوانین در مناطق مختلف متغیر است.

ازآنجاکه زمان وقوع تشنج مشخص نیست، فعالیت‌های روزانه و استقلال فرد مبتلا به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد؛ برای مثال فرد امکان تردد در یک خیابان شلوغ را نخواهد داشت زیرا موقعیت خطرناکی برای او خواهد بود.

ازجمله سایر مشکلات این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

آسیب‌های جدی و دائمی که در اثر تشنج‌های طولانی بالای ۵ دقیقه به بدن وارد می‌شود (بحران صرعی)؛
خطر عود تشنج بدون هشیارشدن و وقفه در فواصل آن (بحران صرعی یا صرع پایدار)؛
مرگ ناگهانی که البته تنها در یک درصد افراد مبتلا به‌وقوع می‌پیوندد.

علاوه بر پیگیری و درمان مناسب و مراجعات معمول به پزشک، موارد زیر نیز می‌توانند مفید باشند:

مشخص‌کردن روند تشنج‌ها با یادداشت‌برداری درباره‌ی حالات، زمان و علائم تشنج‌ها برای قابل پیش‌بینی کردن آنها؛
استفاده از دست‌بند هشداردهنده هنگام وقوع تشنج برای آگاه‌کردن دیگران؛
آموزش عملیات و اقدامات لازم در هنگام وقوع تشنج به نزدیکان؛
کمک‌گرفتن از متخصص برای جلوگیری از افسردگی و اضطراب ناشی از صرع؛
رژیم غذایی سالم و ورزش‌های مناسب؛
پیوستن به انجمن‌های حمایت از بیماران مبتلا به صرع.

آیا درمان قطعی وجود دارد؟

درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما درمان زودهنگام آن بسیار اهمیت دارد چراکه مانع از بروز آسیب‌های حاد مغزی ناشی از تشنج‌های طولانی‌مدت و کنترل‌نشده و مرگ بی‌دلیل و ناگهانی در بیمار می‌شود. صرع را به‌خوبی می‌توان مدیریت کرد. به‌طورکلی، تشنج‌ها به کمک دارودرمانی مهار می‌شوند و قابل کنترل هستند.

همان‌طور که قبلا گفتیم ۲ نوع جراحی مغزی به کاهش و توقف تشنج‌ها کمک می‌کند. در روش اول ناحیه‌ای از مغز که موجب ایجاد تشنج است، برداشته می‌شود. زمانی‌ که ناحیه‌ی مسئول در ایجاد تشنج‌ها در مغز بزرگ و حیاتی باشد، جراح از روش دیسکانکشن یا قطع ارتباط بهره می‌برد، یعنی مسیر عصب با ایجاد برش‌هایی در مغز دچار وقفه می‌شود. این عمل از گسترش تشنج به سایر نواحی مغز جلوگیری می‌کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که تشنج در ۸۱ درصد افراد دچار صرع حاد، ۶ ماه پس از جراحی به‌طور کامل یا تقریبی متوقف می‌شود و پس از ۱۰ سال، ۷۲ درصد از بیماران کاملا یا به شکل تقریبی دیگر دچار تشنج نمی‌شوند. تحقیقات، مطالعات و روش‌های درمان‌های گوناگونی درباره‌ی این بیماری دردست بررسی است.

با وجود اینکه فعلا درمان قطعی برای این مشکل وجود ندارد، درمان صحیح و مناسب نقش مهمی در بهبود وضعیت بیمار ایفا می‌کند و کیفیت زندگی‌اش را به‌شکل قابل‌ توجهی تحت تأثیر قرار می‌دهد.

حقایق و آمارها درباره صرع چه می‌گویند؟

۶۵ میلیون نفر در جهان به صرع مبتلا هستند؛
بیش از ۵۰۰ ژن به‌نوعی در ایجاد صرع نقش دارند. در بیشتر افراد احتمال ابتلا به صرع قبل از ۲۰ سالگی تنها یک درصد است. داشتن والدینی که به‌طور ارثی دچار این بیماری هستند، احتمال بیماری را در فرزندان به ۲ تا ۵ درصد می‌رساند؛
در بیشتر افراد بالای ۳۵ سال، سکته عامل اصلی بیماری صرع است. علت بیماری در ۶ نفر از هر ۱۰ بیمار غیرقابل تشخیص است؛
۱۵ تا ۳۰ درصد کودکانی که مشکلات ذهنی دارند به صرع نیز دچارند؛
۳۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان به صرع از افسردگی و اضطراب یا هردو رنج می‌برند؛
یک درصد از مبتلایان به مرگ ناگهانی دچار می‌شوند؛
۶۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان پس از استفاده از داروها برای اولین بار نتایج مثبت می‌گیرند و ۵۰ درصد پس از ۲ تا ۵ سال مصرف دارو و عدم وقوع تشنج می‌توانند دارودرمانی را ترک کنند؛
یک‌سوم افراد مبتلا به صرع به دلیل نیافتن راهکار درستِ مدیریت بیماری بهبود نمی‌یابند؛
بیش از ۵۰ درصد بیمارانی که با دارودرمانی معالجه نمی‌شوند، با رعایت رژيم کتوژنیک بهبود می‌یابند. همچنین نیمی از بزرگسالانی که از رژيم اتکینز تعدیل‌شده بهره می‌برند، تشنج‌های کمتری را تجربه می‌کنند.

بیماری صرع با شیوع پنج درصدی درمیان ایرانیان از شایع‌ترین بیماری‌های عصبی است.

صرع یکی از بیماری‌های شایع در ایران بوده و دارای عوارض زیادی است. براساس نتایج یک مطالعه‌ی فراتحلیل میزان شیوع کلی صرع در ایران درحدود پنج درصد است. این میزان در مطالعاتی که در مرکز کشور انجام شده بود، شش درصد، در شمال کشور یک درصد و در شرق کشور چهار درصد بوده است. مهم‌ترین عوامل خطرساز بیماری صرع در ایران بیماری‌های جسمی، بیماری‌های روانی و وراثت هستند. این آمار نسبت به آمار کشورهای دیگر بالاتر است.

در کل جهان ۶۰ میلیون فرد مبتلا به صرع وجود دارد. تشنج‌های صرعی ممکن است با جراحات مغزی یا ژنتیک مرتبط باشند؛ اما برای ۷۰ درصد بیماران دارای صرع، علت آن ناشناخته است. ده درصد از افراد در زندگی خود تشنج را تجربه خواهند کرد. این بیماری همزمان با افزایش سن افراد به‌ویژه در زمانی‌که آن‌ها دچار سکته، تومورهای مغزی یا بیماری آلزایمر می‌شوند، افزایش می‌یابد.

مردان بیش از زنان دچار صرع می‌شوند. جراحت مغزی یا عفونت می‌تواند موجب بروز صرع در هر سنی شود. دلیل آغاز صرع برای افراد سنین مختلف متفاوت است. کودکان ممکن است با نقصی در ساختار مغزشان متولد شوند یا اینکه ممکن است دچار آسیب مغزی یا عفونتی شوند که موجب صرع می‌شود. آسیب‌های شدید سر شناخته‌شده‌ترین علت صرع در افراد جوان است. در افراد میان‌سال سکته‌ها، تومورها و جراحات از اصلی‌ترین علت‌ها هستند. در افراد دارای سن ۶۵ و بیشتر، سکته رایج‌ترین علت شناخته‌شده‌ی است و پس از آن بیماری‌های تخریب‌کننده‌ی عصبی نظیر آلزایمر قرار دارند. اغلب تشنج‌ها بالافاصله پس از اینکه فرد دچار جراحت در سر شدن آغاز نمی‌شوند بلکه طی چند ماه پس از آن ممکن است اتفاق بیفتند.

صرع چیست؟

صرع (epilepsy) یک اختلال مغزی است که با تشنج‌های مکرر مشخص می‌شود. تشنج معمولا به‌عنوان تغییر ناگهانی رفتار در اثر تغییر موقت در عملکرد الکتریکی مغز تعریف می‌شود. مغز در حالت طبیعی به‌طور مداوم ایمپالس‌های الکتریکی کوچکی در یک الگوی منظم تولید می‌کند. این ایمپالس‌ها در طول نورون‌ها حرکت می‌کنند و ازطریق ناقل‌های عصبی (نوروترانسمیتر) به کل بدن منتقل می‌شود. بقراط، فیلسوف یونانی نخستین فردی بود که فکر می‌کرد صرع در مغز آغاز می‌شود.

در صرع ریتم‌های الکتریکی مغز دچار نامتوازنی شده و منجر به بروز تشنج مکرر می‌شود. در بیماران دارای تشنج، الگوی الکتریکی نرمال به‌وسیله‌ی انفجارهای همزمان و ناگهانی انرژی الکتریکی که ممکن است به‌طور کوتاه روی هوشیاری، حرکات یا احساسات تاثیر بگذارد، دچار اختلال می‌شود. صرع معمولا پس از اینکه فردی دارای حداقل دو تشنج باشد که توسط علت شناخته شده‌ی پزشکی مانند ترک الکل یا کاهش شدید قند خون ایجاد نشده باشد، تشخیص داده می‌شود. اگر تشنج‌ها از یک منطقه‌ی خاص از مغز بیایند، علایم اولیه تشنج می‌تواند منعکس‌کننده‌ی عملکرد آن منطقه باشد. قسمت راست مغز، سمت چپ بدن را کنترل می‌کند و بخش سمت چپ مغز، سمت راست بدن را کنترل می‌کند. براین اساس اگر یک تشنج در قسمت راست مغز در منطقه‌ای که حرکت اندام‌ها را کنترل می‌کند، اتفاق بیفتد، تشنج‌ها ممکن است همراه‌با لرزش و تکان خوردن انگشت شست یا دست چپ باشد.

انواعی از صرع‌های مختلف وجود داد که دارای یک وجه مشترک هستند: گرایش به داشتن تشنجی که در مغز آغاز می‌شود. تمام تشنج‌ها ناشی از صرع نیستند. وضعیت‌های دیگری که ممکن است شبیه به صرع به‌نظر برسند عبارت‌اند از غش یا افت شدید قند خون در برخی از بیمارانی که برای دیابت تحت درمان قرار می‌گیرند. هر فردی ممکن است در شرایط خاصی دچار تشنج شود، اما بیشتر افراد در شرایط طبیعی دچار تشنج نمی‌شوند. تشنج گاهی با عناوین غش و حمله نیز مطرح می‌شود. تشنج زمانی اتفاق می‌افتد که در مسیر طبیعی عملکرد مغز اختلالی پیش می‌آید. در فاصله‌ی بین تشنج‌ها مغز به حالت طبیعی عمل می‌کند.

بیش از چهل نوع تشنج وجود دارد، بنابراین تشنج در افراد مختلف می‌تواند بسیار متغیر باشد. برای مثال فردی ممکن است برای چند ثانیه دچار بهت و بی‌حرکتی شود یا اینکه افرادی ممکن است روی زمین افتاده و دچار لرزش شوند. برخی از افراد حین تشنج هوشیار نیستند و به‌خاطر نمی‌آورند که چه چیزی برای آن‌ها اتفاق افتاده است. مفید است که از افرادی که او را دیده‌اند در توضیح علایم کمک گرفت تا به تشخیص او کمک کرد.

علل صرع

صرع‌های مختلف، علت‌های بسیار متفاوتی می‌توانند داشته باشند. این علل می‌توانند پیچیده بوده و گاهی شناسایی آن‌ها دشوار است. داشتن یک یا چند مورد از شرایط زیر می‌تواند موجب بروز این نوع تشنجات شود:

استعداد ژنتیکی که از والدین به ارث می‌رسد
استعداد ژنتیکی که حاصل تغییر جدیدی در ژن‌های یک فرد است
تغییر ساختاری در مغز مانند عدم توسعه‌ی مناسب مغز یا جراحت ناشی از آسیب مغزی مانند عفونت‌هایی نظیر مننژیت، سکته یا ضربه.
تغییرات ساختاری ناشی از مشکلات ژنتیکی نظیر توبروز اسکلروزیس یا نوروفیبروماتوز که روی مغز تأثیرگذار هستند

هم‌اکنون برخی از پژوهشگران بر این باورند که شانس ابتلا به صرع تا حدودی ژنتیکی است. هر فردی که تشنج در او آغاز می‌شود، همیشه دارای مقداری احتمال ژنتیکی برای بروز این بیماری است. دامنه‌ی این احتمال در بین افراد مختلف متغیر است. حتی اگر تشنج‌ها بعد از یک جراحت مغزی یا دیگر تغییرات ساختاری آغاز شود، این امر می‌تواند هم حاصل تغییر ساختاری و هم استعداد ژنتیکی فرد در ابتلا به صرع باشد. افراد زیادی ممکن است جراحت مغزی یکسانی را تجربه کنند ولی همه‌ی آن‌ها پس از آن دچار صرع نمی‌شوند

عوامل خطرساز صرع

تولد زودهنگام یا وزن تولد پایین
بروز صدمه در زمان تولد (مانند فقدان اکسیژن)
تشنج در ماه نخست زندگی
ساختارهای غیرطبیعی مغز در هنگام تولد
خونریزی داخل مغزی
وجود عروق خونی غیرطبیعی در مغز
جراحت جدید مغز یا کمبود اکسیژن در مغز
تومورهای مغزی
ساختار غیرطبیعی مغز در هنگام تولد
عفونت‌های مغزی مانند مننژیت و انسفالیت
سکته‌ی ناشی از انسداد سرخرگ‌ها
فلج مغزی
تشنج‌هایی که در فاصله‌ی کوتاهی پس از جراحت سر اتفاق می‌افتند
سابقه‌ی خانوادگی صرع یا تشنج‌های مرتبط با تب
بیماری آلزایمر
تشنج‌های ناشی از تب طولانی
مصرف مواد مخدر و الکل

آستانه‌ی تشنج

جزء احتمال ژنتیکی ابتلا به تشنج، آستانه‌ی تشنج نامیده می‌شود. این همان سطح فردی مقاومت به تشنج است. هرکدام از ما می‌تواند در شرایط خاصی دچار تشنج شود ولی برای بیشتر افراد مقاومت طبیعی دربرابر تشنج به اندازه‌ی کافی بالاست که از بروز تشنج در آن‌ها پیشگیری کند. آستانه‌ی تشنج ما بخشی از پشت‌صحنه‌ی ژنتیکی ما است که می‌تواند از والد به فرزند منتقل شود. بنابراین احتمال اینکه فردی دچار تشنج شود تا حدودی بستگی به اینکه آیا والد یا والدین او مبتلا به صرع بوده‌اند، دارد. اگر فردی دارای آستانه‌ی تشنج پایینی باشد به مفهوم این است که مقاومت او دربرابر تشنج کمتر است، بنابراین این فرد نسبت‌به افرادی که دارای آستانه‌ی مقاومت تشنج بالایی هستند، بدون دلیلی آشکاری و به‌طور ناگهانی دچار تشنج می‌شود.

عوامل زیر ممکن است خطر بروز تشنج را در افراد مستعد به تشنج افزایش دهد:

استرس
کمبود خواب یا خستگی
مصرف غذای ناکافی
مصرف الکل یا اعتیاد به مواد مخدر
عدم مصرف داروهای ضدصرع تجویز شده

حقایقی درمورد صرع

اکثر تشنج‌ها به‌طور ناگهانی و بدون هشدار اتفاق می‌افتند، زمان کوتاهی طول می‌کشند (چند ثانیه یا دقیقه) و خودشان متوقف می‌شوند
تشنج‌ها می‌توانند در هر فردی متفاوت باشند
فقط اطلاع از اینکه فردی مبتلا به صرع است، مشخص نمی‌کند که صرع او به چه صورتی است یا اینکه چه تشنجاتی دارد
نامیدن تشنج‌ها به‌عنوان بزرگ یا کوچک دارای اطلاعاتی درمورد اینکه طی تشنج برای فرد چه اتفاقی خواهد افتاد، نیست.
در تمام تشنج‌ها حرکات جنبشی و لرزشی دیده نمی‌شود. برخی از افراد طی یک تشنج فقط دچار حالت بهت و گیجی می‌شوند.
برخی از افراد وقتی که بیدارند دچار تشنج می‌شوند که به آن تشنج بیداری گفته می‌شود. برخی از افراد هم حین خواب دچار تشنج می‌شوند که تشنج در حین خواب یا تشنج شبانه نامیده می‌شود. این عناوین نوع تشنج را مشخص نمی‌کنند و فقط اشاره به زمان اتفاق افتادن تشنج‌ها اشاره دارند.
در جریان تشنج ممکن است جراحاتی به فرد وارد شود اما بیشتر افراد به خودشان آسیب نمی‌زنند و نیازی نیست که برای این موضوع به پزشک مراجعه کنند.

تصورات غلط درمورد صرع

تصور اشتباه: هر فردی که صرع داشته باشد، حتما دچار لرزش و تکان می‌شود.

هر تشنجی به‌معنای این نیست که لزوما فرد دچار لرزش نیز می‌شود و این طور نیست که همیشه طی تشنج فرد هوشیاری خود را از دست بدهد. طیف وسیعی از تشنج‌ها وجود دارند که دارای عوارض جانبی متفاوتی بوده و افراد مختلف را به شیوه‌های متفاوت تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

تصور اشتباه: نور فلاش موجب آغاز تشنج در تمام افراد مبتلا به صرع می‌شود.

تا سه درصد از افراد مبتلا به صرع توسط نورهای فلاش (نورهای قطع و وصل شونده) تحت‌تاثیر قرار می‌گیرند که صرع حساس به نور نامیده می‌شود. در بیشتر افراد مبتلا به صرع، این نورها آغازگر تشنج نیست. صرع حساس به نور بیشتر در میان کودکان و افراد جوان شایع است.

تصور اشتباه: باید یک فرد را حین تشنج لرزشی مهار کرد.

طی یک تشنج که با حرکات لرزشی همراه است، به هیچ عنوان نباید فرد را نگه داشت و چیزی در دهان او گذاشت.

تصور اشتباه: صرع نادر است.

صرع آن طور که مردم تصور می‌کنند، نادر نیست. حدود ۶۰ میلیون فرد مبتلا به صرع در جهان وجود دارد. هر فردی ممکن است دچار صرع شود. این بیماری در تمام سنین و در میان تمام نژادها و طبقات اجتماعی اتفاق می‌افتد.

تصور اشتباه: تنها عوارض جانبی صرع عبارت‌اند از خستگی و گیجی.

ابتلا به صرع می‌تواند از طرق مختلف روی فرد تأثیرگذار باشد. برای مثال برخی از افراد ممکن است دارای مشکلاتی در زمینه‌ی خواب یا حافظه باشند و برخی از افراد در زمینه‌ی سلامت روان دچار مشکل می‌شوند.

تصورات غلط تاریخی در مورد صرع هنوز وجود دارد و هنوز هم برخی از مردم اعتقاد دارند که صرع در اثر غلبه‌ی ارواح شیطانی ایجاد می‌شود.

تشخیص صرع

از آن جایی که فرد دچار صرع تا زمانی‌که دچار تشنج شود، هیچ علامت آشکاری ندارد، این امر می‌تواند تشخیص صرع را با مشکل مواجه کند. تشخیص معمولا پس از اینکه فردی بیش از یک تشنج صرعی را تجربه کرد، انجام می‌شود. تشخیص صرع ساده نیست. پزشکان اطلاعات بسیار مختلفی را جمع‌آوری می‌کنند تا علل تشنج را ارزیابی کنند. اگر فردی دارای دو یا تعداد بیشتری تشنج بود که در مغزش آغاز شده بود، ممکن است که مبتلا به صرع تشخیص داده شود. از آن‌جایی که یک آزمایش خاص وجود ندارد که بتواند صرع را تشخیص دهد، تشخیص همیشه آسان نیست. تشخیص صرع در فرد براساس این انجام می‌شود که قبل، در جریان و پس از تشنج برای فرد چه اتفاقی می‌افتد. برای مثال برخی از حالات غش ممکن است به‌نظر شبیه به تشنج‌های صرعی بیایند و ولی اغلب قبل از غش، فرد احساس سرما کرده و دچار تاری دید می‌شود. اما تشنج صرعی بسیار ناگهانی اتفاق می‌افتد و فرد دارای هشداری در زمینه‌ی وقوع یک تشنج نیست.

فردی که دچار تشنج می‌شد، ممکن است به‌خاطر نیاورد که چه چیزی اتفاق افتاده است. او بهتر است توضیحاتی در زمینه‌ی آن چه اتفاق افتاده است، از زبان فردی که او را دیده است، ثبت کند که بتواند به پزشک معالج خود نشان دهد. در این بخش برخی از سوالاتی که ممکن است به ثبت اطلاعات مهم در زمینه‌ی تشنجی که اتفاق افتاده است، کمک کند، آورده شده است.

قبل از تشنج

آیا چیزی موجب آغاز تشنج شده است؟ برای مثال آیا فرد احساس خستگی، گرسنگی یا ناخوشی کرده است؟
آیا فرد دارای هیچ علامت هشدار دهنده‌ای مبنی بر اینکه قرار است دچار تشنج شود، داشته است؟
آیا خلق‌و‌خوی او تغییر کرد؟ برای مثال هیجان زده، مضطرب یا ساکت بود؟
آیا فرد صداهای عجیب غریبی مانند گریه یا زمزمه کردن نامفهوم از خود درآورد؟
آیا دچار هیچ حس غیرمعمولی مانند یک مزه یا بوی عجیب غریب و احساس خاصی در معده‌ی خود شده بود؟
فرد قبل از تشنج کجا و در حال انجام چه کاری بوده است؟

در طول تشنج

آیا فرد احاس تهی بودن داشته یا به جایی خیره بوده است؟
آیا هشیاری او از بین رفت یا دچار گیجی شد؟
آیا کاری غیرطبیعی نظیر من من کردن، بهت و ور رفتن با لباس‌ وجود داشته است؟
آیا دچار تغییر رنگ مثلا رنگ پریدگی یا قرمز شدن شد؟
آیا تنفس فرد دچار تغییر شد؟
آیا دچار حس تکان خوردن و لرزشی در بخشی از بدن وجود داشته است؟
آیا فرد افتاد یا اینکه احساس سفتی یا سستی کرد؟
آیا فرد دچار بی اختیاری ادرار شد؟
آیا زبان یا لب خود را گاز گرفت؟

پس از تشنج

احساس فرد پس از تشنج به چه صورت بوده است؟ ایا او دچار حس خستگی شده یا احساس نیاز به خواب داشته است؟
چه مدت طول کشیده تا او به حالت طبیعی برگردد؟

جدای از تشریح تشنج‌ها، موضوعات دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند درمورد علت تشنج‌ها کمک کنند. تاریخچه‌ی پزشکی بیمار و دیگر مشکلات سلامتی که او دارد، نیز بخشی از فرایند تشخیص محسوب می‌شود. گاهی اوقات علت صرع یک فرد ممکن است مشخص شود. بااین‌حال در بیشتر افراد علت آشکاری برای صرع دیده نمی‌شود.

آزمایش‌های تشخیص صرع

از آزمایش‌های خون، الکتروانسفالوگرافی (EEG) و اسکن مغز برای جمع‌آوری اطلاعاتی برای تشخیص استفاده می‌شود. این آزمایش‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند صرع را تأیید یا رد کنند.

آزمایش‌های عمومی: آزمایش‌هایی وجود دارند که می‌توانند کمک کنند تا احتمال وجود دیگر بیماری‌ها برطرف شود. این‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

آزمایش‌های خون: معمولا یک نمونه‌ی خون از فرد بیمار گرفته می‌شود. این نمونه مورد استفاده قرار می‌گیرد تا وضعیت سلامت عمومی او مورد بررسی قرار گیرد و دیگر علل احتمالی تشنج نظیر پایین بودن سطح قند خون یا دیابت کنار گذاشته شود.

الکتروکاردیوگرام (ECG): از ECG برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب استفاده می‌شود. این کار با چسباندن الکتروهایی روی بازوها، پاها و قفسه‌ی سینه انجام می‌شود. این الکترودها سیگنال‌های الکتریکی قلب را می‌گیرند. یک ECG می‌تواند احتمال بروز تشنج در اثر عملکرد مغز را مشخص کند.

تشنج‌های صرعی

تشنج‌های صرعی در اثر اختلال در فعالیت الکتریکی مغز ایجاد می‌شوند. انواع مختلفی از تشنج‌های صرعی وجود دارد اما همه‌ی آن‌ها در مغز آغاز می‌شوند. تشنج‌های دیگری هستند که ممکن است به‌نظر شبیه تشنج‌های صرعی بیایند ولی آن‌ها در مغز آغاز نمی‌شوند. برخی از تشنج‌ها در شرایطی نظیر افت قند خون یا تغییر در عملکرد قلب اتفاق می‌افتند. برخی از کودکان کم سن نیز در دمای بالا دچار تشنج ناشی از تب می‌شوند. این‌ها معادل تشنج صرعی نیستند.

تشنج‌ها چنان متغیر هستند که متخصصان صرع آن‌ها را به‌طور مکرر مجددا طبقه‌بندی می‌کنند. به‌طور معمول تشنج‌ها در یکی از دو گروه اصلی تشنج تقسیم می‌شوند: تشنج‌های فراگیر اولیه و تشنج‌های منطقه‌ای. تفاوت بین این‌ها در نحوه‌ی آغاز آن‌ها است. تشنج‌های عمومی اولیه با یک تخلیه‌ی الکتریکی وسیع که شامل دو طرف مغز به یکباره است، آغاز می‌شود. تشنج‌های منطقه‌ای با یک تخلیه‌ی الکتریکی در منطقه ی محدودی از مغز آغاز می‌شوند. صرعی که در آن تشنج‌ها از دو طرف مغز در یک زمان آغاز می‌شود، صرع فراگیر اولیه نامیده می‌شود.

همچنین تشنج‌ها براساس معیارهای زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

منطقه‌ای از مغز که تشنج در آن آغاز می‌شود
تاثیر تشنج روی هوشیاری فرد
وجود یا عدم علایم حرکتی و لرزشی در حین تشنج

صرع پایدار (status epilepticus)

تشنج‌های یک فرد معمولا از نظر زمانی هر بار که اتفاق می‌افتند، دارای مدت زمان یکسانی بوده و خود‌به‌خود متوقف می‌شود. البته گاهی تشنج‌ها متوقف نمی‌شوند یا اینکه یک تشنج به‌دنبال تشنج دیگر و بدون بهبودی فرد در فاصله‌ی بین دو تشنج رخ می‌دهد. اگر چنین وضعیتی برای پنج دقیقه یا بیشتر طول بکشد به آن صرع پایدار گفته می‌شود. صرع پایدار شایع نیست اما می‌تواند درمورد هر نوعی از تشنج اتفاق افتد و فرد ممکن است نیاز به مراجعه به پزشک پیدا کند.

داشتن یادداشت‌های منظم از تشنج‌ها به فرد کمک می‌کند که بتواند آغازگرهای خود را بشناسد و حتی‌الامکان از آن‌ها اجتناب کند.

درمان‌های صرع

داروها: داروهای ضدصرع (AEDs) ازطریق کنترل فعالیت الکتریکی مغز که موجب تشنج می‌شود، کار می‌کنند. این داروها صرع را درمان نمی‌کنند و به‌منظور توقف تشنج هنگامی که در حال اتفاق افتادن است، استفاده نمی‌شوند. این داروها بهترین نتیجه را زمانی دارند که به‌طور منظم و تقریبا در زمان های مشابهی از روی مصرف شوند. تشنج در هفتاد درصد از افراد با مصرف این داروها به‌کلی تحت کنترل در می‌آید.

هدف از درمان، توقف تمام تشنج‌ها با مصرف حداقل مقدار و تعداد داروهای ضدصرع و حداقل اثرات جانبی است. معمولا درمان با استفاده از یک داروی ضدصرع و در کمترین مقدار آن آغاز می‌شود و به‌تدریج مقدار آن اضافه می‌شود تا زمانی‌که تشنج‌های بیمار تحت کنترل در بیایند. اگر تشنج‌های فرد توسط این دارو کنترل نشد، معمولا یک داروی ضدصرع دیگر (با اضافه کردن داروی جدید و کنارگذاری تدریجی داروی قدیمی) تجویز می‌شود. اگر تشنج بیمار تنها با استفاده از یک دارو کنترل نشود، ممکن است داروی دیگری نیز اضافه شود و بیمار لازم باشد هر روز دو نوع دارای ضدصرع مصرف کند. اکثر داروی ضدصرع دارای دو نام هستند، یکی نام عمومی و یکی نام تجاری که توسط شرکت سازنده تعیین می‌شود. برخی از داروهای ضدصرع بیش از یک نسخه‌ی عمومی دارند و هر نسخه ممکن است دارای نام مخصوص به خود باشد. برای برخی از ضدصرع‌ها نسخه‌های مختلف دارو ممکن است با هم اختلاف کمی داشته باشند و این می‌تواند روی کنترل تشنج تأثیرگذار باشد. هنگامی که مشخص شد یک داروی ضدصرع می‌تواند تشنج‌های بیمار را تحت کنترل در آورد و مناسب او است، توصیه می‌شود که بیمار همان نسخه از دارو را همیشه مصرف کند.

چه گزینه‌های درمانی دیگری برای صرع وجود دارد؟

اگرچه به‌طور کلی صرع قابل درمان نیست ولی در بیشتر افراد تشنج‌ها قابل کنترل است، بنابراین صرع دارای تاثیر کمی روی زندگی آن‌ها بوده یا اصلا تاثیری ندارد. بیشتر افراد دچار صرع از داروهای ضدصرع برای ممانعت از بروز تشنج استفاده می‌کنند. برای افرادی که تشنج آن‌ها توسط داروهای ضدصرع قابل کنترل نیست، گزینه‌های درمانی دیگری نیز وجود دارد.

رژیم غذایی کتوژنیک

رژیم غذایی کتوژنیک یک گزینه‌ی درمانی برای کودکان مبتلا به صرع است که تشنج آن‌ها توسط داروهای ضدصرع کنترل نمی‌شود. این رژیم غذایی ممکن است تعداد یا شدت تشنج‌ها را کم کند و اغلب دارای تاثیرات مثبتی بر رفتار است. این رژیم غذایی بسیار تخصصی است و باید تحت مراقبت، نظارت و هدایت متخصصان مربوطه انجام شود.

تحریک عصب واگ

روش درمان تحریک عصب واگ (Vagus nerve stimulation یا VNS) درمانی برای صرع است که شامل کاشت یک محرک (ضربان‌ساز) زیر پوست ناحیه‌ی بالای قفسه‌ی سینه است. این دستگاه ازطریق زیر پوستی با یک سیم به عصب واگ در گردن وصل می‌شود. دستگاه محرک تحریک‌های الکتریکی ملایم و منظمی را به این عصب می‌فرستد تا فعالیت الکتریکی نامنظم مغز را که منجر به تشنج می‌شود، آرام کند. تحریک عصب واگ روشی از درمان برای افراد دارای صرع است که تشنج‌های آن‌ها توسط داروها تحت کنترل نمی‌آیند.

اعصاب واگ یک جفت عصب هستند که از مغز آغاز شده و در تمام بدن ادامه پیدا می‌کنند. آن‌ها پیام‌هایی را بین مغز و بدن مبادله می‌کنند. هدف درمان به روش تحریک عصب واگ، کاهش تعداد، مدت زمان و شدت تشنج‌ها است. در برخی از افراد تعداد تشنج‌های آن‌ها کم می‌شود، برای برخی این روش ممکن است تاحدودی موجب کاهش تشنج شود و در برخی هم اصلا تاثیری ندارد. این روش از درمان ممکن است از طول مدت یا شدت تشنج‌ها بکاهد اما این درمورد هر فردی مصداق ندارد. این روش ممکن است زمان مورد نیاز برای بازیابی فرد پس از یک تشنج را کم کند. بعید است که این روش بتوند به‌کلی موجب توقف تشنج‌ها شود. همچنین ممکن است دو سال طول بکشد تا زمانی‌که تاثیر آن روی تشنج‌های فرد دیده شود. این روش به‌همراه داروهای ضدصرع و نه به‌جای آن‌ها استفاده می‌شود. اگرچه اگر درمان تحریک عصب واگ نتیجه‌بخش باشد، ممکن است بتوان مقدار مصرف داروی فرد را به‌تدریج کم کرد.

دستگاه ضربان ساز چیست؟

دستگاه محرک چیزی شبیه یک ضربان‌ساز قلبی است. این دستگاه زیر پوست ناحیه‌ی بخش بالای قفسه‌ی سینه طی یک عمل کوچک تحت بیهوشی عمومی کاشته می‌شود. یک توده‌ی کوچک در محلی که دستگاه قرار داده می‌شود، حس می‌شود و یک زخم کوچک نیز در محل کاشت آن دیده می‌شود. یک سیم رابط، دستگاه محرک را به عصب واگ در سمت چپ گردن متصل می‌کند.

دستگاه محرک معمولا طی چهار هفته پس از کاشت فعال می‌شود. متخصص دستگاه را برنامه‌ریزی کرده و مقدار (شدت و طول) تحریک‌های الکتریکی را تنظیم می‌کند. مقدار تحریک از فردی به فرد دیگر متفاوت است اما معمولا از یک سطح کم آغاز شده و به‌آهستگی افزایش می‌یابد تا به سطح مناسب آن فرد برسد. دستگاه ضربان‌ساز یک باتری درون خود دارد که می‌تواند برای ده سال دوام بیاورد. زمانی‌که باتری ضعیف می‌شود، طی یک عمل جراحی مشابه همانی که اولین‌بار برای کاشت آن انجام می‌شود، دستگاه عوض می‌شود.

تحریک عصب واگ در جریان یک تشنج چه کاری می‌تواند انجام دهد؟

برخی از افراد قبل از تشنج هشدار کوچکی را حس می‌کنند. در این زمان آن‌ها می‌توانند یک آهنربای خاص را از روی دستگاه محرک عبور دهند تا تحریک قوی‌تری برای یک دوره‌ی زمانی کوتاه بوجود آید. این امر ممکن است بتواند از تبدیل تشنج کوچک به تشنج دیگر پیشگیری کند یا مدت زمان بروز آن را کاهش دهد. برای افرادی که قبل از بروز تشنج علامت هشدار‌دهنده‌ای ندارند، فرد دیگری می‌تواند هنگام بروز تشنج از آهن‌ربا استفاده کند.

اگرچه این روش از درمان می‌تواند موجب بروز عوارض جانبی شود اما این عوارض معمولا تنها طی زمانی‌که عصب در حال تحریک شدن است، بروز می‌کنند. عوارض جانبی ممکن است که برای هر فردی پیش نیایند، اما شامل ناراحتی در گلو، سرفه، دشواری بلع و خشن شدن صدا باشد. این عوارض جانبی ممکن است با گذشت زمان کاهش پیدا کنند و معمولا به‌معنای این نیست که لازم است دستگاه محرک خاموش شود. تحریک عصب واگ تاثیری روی داروهای ضدصرع نداشته و آن‌ها را تحت‌تاثیر قرار نمی‌دهد.

برخی از افراد احساس می‌کنند که تحریک عصب واگ موجب بهبود خلق‌و‌خو، حافظه یا هوشیاری آن‌ها می‌شود و ممکن است به کاهش افسردگی کمک کند یا دارای اثرات مثبتی روی کیفیت زندگی آن‌ها باشد. بااین‌حال روش درمان تحریک عصب واگ برای هر فردی تاثیر گذار نیست. اگر پس از دو سال هیچ پیشرفتی در زمینه‌ی تشنج‌ها در فرد مشاهده نشد، می‌توان دستگاه را خاموش کرد یا برداشت.

اگر فردی تحت این روش درمان باشد و نیاز به انجام MRI داشته باشد، باید افرادی که در کار اسکن مغز او مشارکت دارند، از این موضوع آگاه شده و تصمیم بگیرند که اسکن انجام شود یا خیر. میدان‌های مغناطیسی MRI می‌تواند منجر به گرم شدن بیش از حد سیم رابط شود که این امر می‌تواند موجب سوختگی پوست نزدیک الکترودها یا رابط شود که البته تاحدودی بستگی به دستگاه مورد استفاده برای اسکن نیز دارد. اشعه‌ی ایکس و سی‌تی‌اسکن روی این روش درمان تاثیری نداشته و از آن نیز متاثر نمی‌شوند. درواقع این موارد آنچنان امواجی تولید نمی‌کنند که بتواند موجب آسیب دیدن دستگاه محرک شود. اگرچه مراقبت‌های اضافی ممکن است نیاز باشد یا در هنگام اسکن لازم باشد که دستگاه محرک خاموش شده و پس از آن دوباره فعال شود.

جراحی صرع

جراحی صرع نوع دیگری از جراحی مغز است که برخی از افراد مبتلا به صرع برای کاهش یا توقف تشنج آن را انجام می‌دهند. انواع مختلفی از جراحی صرع وجود دارد. یکی از انواع این جراحی‌ها شامل حذف بخش خاصی از مغز است که تصور می‌شود موجب بروز تشنج‌ها می‌شود. نوع دیگر این جراحی جدا کردن بخش‌هایی از مغز که موجب بروز تشنج می‌شوند از سایر بخش‌های مغز است. برای برخی از افراد جراحی می‌تواند تعداد تشنج‌ها را کاهش داده یا متوقف کند. اگر داروهای ضدصرع نتوانند از بروز تشنج‌ها پیشگیری کند یا به‌طور معنی‌داری از تعداد تشنج‌هایی که یک فرد دارد، بکاهد، جراحی ممکن است به‌عنوان روش درمان دیگری درنظر گرفته شود. اگر فردی واجد شرایط جراحی در نظر گرفته شد، قبل از انجام جراحی لازم است چند آزمایش انجام دهد.

یکی از آزمایش‌هایی که گاهی برای تشخیص صرع استفاده می‌شود، انجام اسکن مغز است. فرد ممکن است یک اسکن MRI یا یک سی‌تی‌اسکن انجام دهد. اگرچه این دو روش از تکنولوژی‌های مختلفی استفاده می‌کنند ولی حاصل هر دو تصاویری از مغز است که ممکن است علت صرع فرد را نشان دهد. این علل می‌توانند شامل وجود جراحت در مغز، ناهنجاری‌های توسعه‌ی مغز (مشکلاتی در نحوه‌ی تشکیل مغز) یا آسیب به مغز در اثر ورود آسیبی به مغز یا پس از عفونتی نظیر مننژیت باشند.

اگر فردی برای انجام عمل جراحی صرع در نظر گرفته شد، لازم است قبل از عمل آزمایش‌هایی را انجام بدهد. این موارد می‌تواند شامل اسکن‌های MRI بیشتر، الکتروانسفالوگرافی (EEG) و دورسنجی ویدئویی باشد. اسکن‌های دیگری‌ نیز ممکن است با ردیابی یک ماده‌ی شیمیایی که به بدن تزریق می‌شود، انجام شود. این امر می‌تواند اطلاعات دقیقی درمورد اینکه تشنج‌ها در کجای مغز آغاز می‌شوند، فراهم کند. این آزمایش‌ها تأیید خواهند کرد که آیا:

آیا جراح قادر است ضایعه‌ی صرعی را در مغز پیدا کرده و آن را از مغز خارج کند؟
آیا بخش‌های دیگر مغز نیز ممکن است تحت‌تاثیر جراحی قرار گیرند؟
آیا شانس توقف تشنج‌ها بوسیله‌ی جراحی قابل قبول است؟
آیا بیمار دارای مشکلات سلامتی دیگری است که نتواند این نوع عمل جراعی را انجام دهد؟

نتایج آزمایش‌ها پیش از جراحی به بیمار و پزشک کمک می‌کند که تصمیم بگیرند که آیا جراحی گزینه‌ی مناسبی است یا خیر. برای بسیاری از افراد، جراحی گزینه‌ی مناسبی نیست.

خطرات احتمالی جراحی چیست؟

خطرات مرتبط با جراحی براساس نوع جراحی که فرد تجربه می‌کند، متغیر است. رایج‌ترین نوع جراحی صرع، حذف بخشی از لوب گیجگاهی مغز است. خطرات احتمالی ممکن همراه‌با این نوع عمل جراحی شامل مشکلاتی در زمینه‌ی حافظه، کاهش جزئی بینایی، افسردگی و دیگر مشلات مرتبط با خلق‌و‌خو است. این خطرات از فردی به فرد دیگر متغیر بوده و در برخی موارد نیز ممکن است، موقتی باشد. برای برخی از افراد حافظه و خلق‌و‌خوی آن‌ها پس از جراحی صرع بهبود می‌یابد.

بالافاصله پس از جراحی پزشکان بر بهبودی بیمار تظارت خواهند کرد. برای چند روز اول او ممکن است احساس خستگی کرده و نیاز به خواب داشته باشد، از آن جایی که از بین رفتن کامل تاثیر بیهوشی به زمان نیاز دارد. برخی از افرادی که جراحی مغز را انجام می‌دهند، طی هفته‌ی نخست جراحی دچار تشنج خواهند شد اما این به بدان معنا نیست که عمل جراحی موفقیت‌آمیز نبوده است. پس از جراحی تشنج‌هایی ممکن است به‌علت فشار مستقیمی که مغز طی جراحی تجربه کرده است اتفاق بیفتد، نه به‌خاطر سابقه‌ی صرع فرد بیمار. معمولا دوسال پس از جراحی زمان می‌برد تا کاملا مشخص شود که جراحی تا چه حد موفقیت‌آمیز بوده است.

در حدود هفتاد درصد از افرادی که تحت عمل جراحی لوب پیشانی قرار می‌گیرند، متوجه می‌شوند که جراحی موجب توقف تشنج‌ها آن‌ها شده است و آن‌ها دیگر دچار تشنج نمی‌شوند. درمورد بیست درصد از افراد تشنج‌ها کم می‌شود. درحدود پنجاه درصد از مردمی که تحت عمل جراحی لوب پیشانی قرار می‌گیرند تا ده سال پس از جراحی بدون تشنج هستند، اما بیشتر این افراد هنوز در مواقعی نیاز به مصرف داروهای ضدصرع خواهند داشت.

تحریک عمقی مغز

تحریک عمقی مغز(Deep brain stimulation) ممکن است برای افرادی که درمان صرع آن‌ها دشوار است و کسانی که نمی‌توانند جراحی صرع را برای جداکردن یا حذف بخشی از مغزکه موجب تشنج می‌شود، انجام دهند، مفید باشد. این روش درمان شامل کاشت الکتروهایی در مناطق خاصی از مغز و سپس تحریک این مناطق با استفاده از ضربان‌های الکتریکی منظمی کوچک است. در حال‌حاضر شواهدی چندان قطعی درمورد اینکه روش تحریک عمقی مغز برای درمان صرع تا چه حد خوب است، وجود ندارد. شواهد نشان می‌دهد که جراحی تحریک عمقی مغز با خطراتی نظیر خون‌ریزی مغز، عفونت در محل کاشت الکترودها، افسردگی و مشکلات حافظه همراه است. این مشکلات ممکن است قابل درمان باشند.

هدف درمان تحریک عمقی مغز، کنترل فعالیت الکتریکی اضافی مغز با استفاده از ایمپالس‌های الکتریکی منظم برای کاهش فراوانی و شدت تشنج‌ها است. آزمایش‌ها نشان می‌دهند که برای برخی از افراد تعداد تشنج کاهش می‌یابد. برای دیگران، این روش درمان ممکن است باعث کاهش اندکی در تشنج‌ها شود و برای برخی هم هیچ اثری ندارد. همچنین ممکن است دو سال طول بکشد تا تاثیر این روش روی تشنج‌های یک فرد دیده شود. این روش درمان همراه‌با داروهای ضدصرع و نه به‌جای آن‌ها استفاده می‌شود. اگر درمان نتیجه‌بخش باشد ممکن است بتوان با گذشت زمان از میزان داروهای ضدصرع کاست.

این دستگاه چگونه کار می‌کند؟

یک دستگاه باتری‌دار که محرک عصبی نامیده می‌شود، ایمپالس‌های الکتریکی را به مغز منتقل می‌کند. ایمپالس‌های الکتریکی ازطریق رابط‌هایی به الکترودهایی که در هسته‌های قدامی تالاموس (AN)T قرار می‌گیرند، منتقل می‌شوند. هسته‌های قدامی تالاموس بخشی از مغز که درگیر انتشار تشنج ها هستند. جراحی برای تحریک عمقی مغز توسط یک متخصص جراحی اعصاب در حالت بیهوشی کامل انجام می‌شود. در جریان بخش اول جراحی دو الکترود درون مغز ازطریق حفره‌های کچکی که در جمجمه ایجاد می‌شود، کاشته می‌شود. پزشک از تکنیک‌های تصویربرداری مانند MRI برای موقعیت‌یابی در مغز و قرار دادن الکترودها در موقعیت مناسب استفاده می‌کند. الکترودها به سیم‌هایی وصل می‌شوند که از زیر پوست پشت گوش از گردن عبور کرده و به دستگاه محرک می‌رسد. در بخش دوم جراحی دستگاه محرک زیر پوست ناحیه‌ی بالای قفسه‌ی سینه کاشته می‌شود. این دستگاه شبیه ضربان‌ساز قلبی است و دارای یک باتری کوچک و تراشه‌ی کامپیوتری برای فرستادن ایمپالس‌ها به مغز است. بعد از جراحی دستگاه محرک توسط فرد متخصص با استفاه از یک کامپیوتر کوچک دستی تنظیم می‌شود. پیدا کردن نقطه‌ی درست تنظیم دستگاه ممکن است چندین ماه زمان ببرد و نقطه‌ی تنظیم برای هر فردی متفاوت است.

اثرات جانبی پس از این جراحی برای تحریک عمقی مغز شامل خواب رفتن اندام‌ها و سوزن سوزن شدن، مشکلات حافظه و افسردگی است که البته در برخی افراد دیده می‌شود. این موارد معمولا موقت بوده و طی زمان کاهش می‌یابند. البته این روش درمان ممکن است برای هر کسی مؤثر نباشد. اگر هیچ بهبودی در زمینه‌ی فراوانی تشنج‌ها پس از دو سال دیده نشد، پزشک ممکن است خاموش کردن دستگاه یا برداشت بخش باتری‌دار دستگاه را توصیه کند اما الکترودها احتمالا در جای خود باقی می‌مانند.

اگر فردی تحریک عمقی مغز را انجام داده باشد و نیاز به اسکن داشته باشد، باید افراد درگیر این کار از این موضوع مطلع شوند. میدان‌های مغناظیسی موجود در دستگاه MRI می‌تواند منجر به داغ شدن الکترودها و سوزاندن مناطق اطراف آن در مغز شود. خطرات بستگی به نوع دستگاه MRIی که استفاده می‌شود و نوع اسکنی که فرد باید انجام دهد، دارد. تحریک عمقی مغز تحت تاثیر اشعه‌ی ایکس قرار نمی‌گیرد. اگرچه اگر فردی تحت اشعه‌ قرار گیرد، بهتر است دستگاه موقتا خاموش شود.

استفاده از روغن شاهدانه برای درمان صرع

شاهدانه از صدها جزء مختلف ساخته شده است. دو مورد از ترکیبات شناخته‌ی شده‌ی آن عبارت‌اند از: CBD (کانابیدیول) و THC (تتراهیدروکانابینول). این ترکیبات به‌طور معمول در رزین گیاه شاه‌دانه یافت می‌شود. THC یک ترکیب روانگردان است که مسئول حس سرخوشی (نشئگی) در افرادی است که این دارو را مصرف می‌کنند. حداکثر حد مجاز THC در یک محصول، ۰/۲ درصد است. CBD یک روان‌گردان نیست و تصور می‌شود که علت بسیاری از مزایای پزشکی شاه‌دانه است. شاهدانه‌ی دارویی تنها باید در مورد کودکانی که دارای شرایط زیر هستند و با تجویز پزشک استفاده شود:

داشتن صرعی که داروهای ضدصرع معمولی روی آن تاثیری ندارند
عدم اثر بخشی رژیم‌های کتوژنیک یا عدم تونایی فرد در مصرف رژیم‌های کتوژنیک
افرادی که کاندیدای جراحی صرع نیستند