احساس درد در زیر شکم یا کشاله ران دارید؟ این دردها گاهی می‌تواند نشانه باد فتق باشند. فتق در بین زنان و مردان شایع است و غالبا در اثر ضعف عضلانی و فشار ایجاد می‌شود. ایستادن مداوم، بلند کردن اجسام سنگین، خندیدن و حتی سرفه کردن ممکن است باعث فتق و بروز برآمدگی روی بدن شود. خوشبختانه، فتق با جراحی قابل درمان است و تنها باید با علائم، علل و راه‌های درمان آن آشنا باشید.

باد فتق چیست؟

شکم توسط لایه‌هایی از ماهیچه که افتی مستحکم است،پوشیده شده است. این بافت به حرکت و محافظت از اندام‌های داخلی کمک می‌کند. فتق شکافی در این دیواره عضلانی ایجاد می‌کند و به محتویات داخل شکم اجازه می‌دهد تا بیرون بزنند. فتق انواع مختلفی دارد، اما شایع‌ترین آن عبارتند از فتق مغبنی (در کشاله ران)، فتق نافی (در اطراف ناف) و فتق هیاتال (در قسمت فوقانی معده) است.

انواع فتق را بشناسید:

فتق مغبنی یا اینگوینال

فتق اینگوینال در زیر شکم درست بالای چین پا، نزدیک یا کنار ناحیه تناسلی قرار دارد. گاهی اوقات در دو طرف ناحیه هم ایجاد می‌شود که در صورت بروز، به آن فتق اینگوینال دو طرفه می‌گویند. فتق مغبنی همراه با فتق فمورال، ۲ نوع فتق کشاله ران ایجاد می‌کند و درد آن به بالای ران یا کیسه بیضه هم می‌رسد.

فتق ورزشکاران

به درد مزمنی که در بالای کشاله ران رخ می‌دهد، فتق ورزشی می‌گویند. این فتق در نتیجه فعالیت بدنی، به ویژه ورزش‌هایی که شامل حرکات ناگهانی، چرخش یا لگد زدن است، رخ می‌دهد. در فتق ورزشکار برآمدگی یا بیرونزدگی قابل مشاهده نیست.

علائم رایج فتق ورزشکاران عبارتند از:

درد مزمن و مداوم کشاله ران که با فعالیت بدنی تشدید می‌شود
دردی که با حرکاتی مانند چرخش یا تغییر جهت ناگهانی بدتر می‌شود
ناراحتی یا حساسیت در ناحیه کشاله ران
ضعف یا بی ثباتی در قسمت تحتانی شکم و کشاله ران
درد هنگام سرفه یا عطسه

فتق فمورال

فتق فمورال نوعی فتق است که در ناحیه کشاله ران ایجاد می‌شود. زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از روده در اثر ضعف عضلانی و بافتی بیرون بزند. این فتق معمولاً به صورت یک برآمدگی یا توده در قسمت فوقانی ران، نزدیک چین کشاله ران ظاهر می‌شود. برآمدگی ممکن است در هنگام ایستادن یا زور زدن بیشتر قابل توجه باشد. فتق فمورال در زنان به ویژه زنان باردار بیشتر شایع است. عواملی که باعث بروز آن می‌شود عبارتند از: چاقی، سن بالا یبوست مزمن وسرفه‌های مداوم.

علائم رایج فتق فمورال شامل ناراحتی یا درد کشاله ران، به ویژه هنگام بلند کردن اجسام سنگین یا زور زدن در حین دفع است. برخی از افراد ممکن است احساس فشار یا درد در ناحیه کشاله ران را تجربه کنند. اگر فتق فمورال درمان نشود، منجر به عوارض جدی مانند انسداد روده و عفونت داخلی می‌شود. پس از تشخیص فتق در سونوگرافی یا MRI باید سریعا جراحی صورت بگیرد.

فتق‌های برشی

فتق برشی نوعی فتق است که در محل برش یا زخم جراحی قبلی ایجاد می‌شود. زمانی اتفاق می‌افتد که لایه‌های دیواره شکم ضعیف باشد و اندام‌ها یا بافت‌ها می‌توانند از محل برش بیرون بزنند. این فتق ممکن است بعد از هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌های پس از جراحی ایجاد شوند. اضافه وزن، عدم بهبود زخم، عفونت، فشار بیش از حد در محل برش در طول فرآیند بهبود، جراحی‌های متعدد در همان ناحیه و شرایط پزشکی خاص که بهبود بافت‌ها را مختل می‌کند، زمینه‌‌ساز بروز فتق برشی هستند.

علائم اولیه فتق برش، برآمدگی یا تورم در محل برش جراحی قبلی یا نزدیک آن است. برآمدگی هنگام ایستادن یا زور زدن بیشتر حس می‌شود و با دراز کشیدن از بین می‌رود. در صورت عدم درمان، فتق برش می‌تواند منجر به مسدود شدن و از بین رفتن روده شود.

درمان اولیه فتق برش، جراحی ترمیمی است. در این روش بافت فتق شده به داخل شکم فشار داده و ناحیه ضعیف شده در دیواره شکم با بخیه یا چسب توری برای جلوگیری از عود مجدد، تقویت می‌شود.

فتق ناف

نوعی فتق که در ناحیه اطراف ناف ایجاد می‌شود و در نوزادها بسیار شایع‌تر است را فتق ناف می‌گویند. این فتق زمانی اتفاق می‌افتد که ضعف یا منفذی در ماهیچه‌های شکم وجود داشته باشد که به محتویات شکمی مانند بافت چربی یا بخشی از روده اجازه می‌دهد از ناحیه ناف بیرون بزند.در نوزادان، اغلب به دلیل بسته نشدن عضلات شکم هنگام جدا کردن بند ناف رخ می‌دهد. اما در افراد بزرگسال عواملی مانند اضافه وزن، بارداری، چند قلوی‌زایی، جراحی‌های قبلی شکم یا فشار مداوم روی شکم باعث بروز فتق ناف می‌شود.فتق ناف معمولاً برای نوزادان بدون درد است. با این حال، بزرگسالان ممکن است در محل فتق احساس ناراحتی، درد یا فشار را تجربه کنند.اکثر فتق‌های ناف در نوزادان در سن ۱ تا ۲ سالگی بدون عارضه، خود به خود بسته می‌شوند. با این حال، در برخی موارد، احتمال آسیب بافتی و عفونت وجود دارد. در نظر داشته باشید اگر فتق ناف نوزاد تا بعد از۴ تا ۵ سالگی ادامه پیدا کند، باید جراحی صورت بگیرد.

فتق شکمی جانبی یا اسپیگلین

فتق اسپیگلین (Spigelian hernia) یا فتق شکمی جانبی،‌ معمولاً در زیر ناف و بالای استخوان آلت تناسلی ایجاد می‌شود. علت دقیق فتق شکمی جانبی مشخص نیست، ممکن است به دلیل ضعف، نقص مادرزادی در دیواره شکم، سرفه مزمن، بلند کردن اجسام سنگین، اضافه وزن یا بارداری ایجاد شود. به دلیل کوچک بودن و قابل لمس نبودن این فتق، تشخیص آن دشوار است. روش جراحی باز یا لاپاراسکوپی برای درمان فتق اسپیگل استفاده می‌شود.

علائم فتق اسپیگلین ممکن است شامل موارد زیر باشد:

تشدید درد: در بیشتر موارد، فتق اسپیگلین باعث ایجاد درد می‌شود. درد ممکن است در منطقه ناحیه اسپیگلین یا حتی در منطقه همسایه آن (مانند شکم پایین) حس شود. در برخی از موارد، درد ممکن است تشدید شده و با فعالیت‌های فشاری مانند خم شدن، سرپایی و تغییرات حالت بدن بیشتر شود.
توده قابل لمس: در بعضی از موارد، می‌توان توده‌ای قابل لمس در ناحیه اسپیگلین را تشخیص داد. این توده ممکن است با فشار خارجی بزرگتر شده و با فشار دادن به داخل شکم کوچکتر شود.
تحریک و ایجاد اختلال در گوارش: در برخی موارد، فتق اسپیگلین می‌تواند باعث تحریک و ایجاد اختلال در سیستم گوارشی شود. ممکن است علائمی مانند تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست به وجود آید.

فتق هیاتال یا معده

فتق هیاتال زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده از طریق سوراخی در دیافراگم به نام هیاتوس به سمت بالا به داخل حفره قفسه سینه بیرون بزند. دیافراگم یک سد عضلانی است که حفره قفسه سینه را از حفره شکمی جدا می‌کند.این فتق باعث برگشت اسید از معده به مری می‌شود که باعث سوزش سر دل، درد و فرسایش مری می‌شود.

برخی از عواملی مانند تغییرات مربوط به سن در دیافراگم، آسیب به ناحیه، افزایش فشار در حفره شکم به دلیل چاقی، بارداری، بلند کردن اجسام سنگین یا سرفه‌های مداوم و عوامل مادرزادی یا ارثی باعث بروز این فتق می‌شود.

فتق هیاتال نشانه‌هایی مانند سوزش سر دل، رفلاکس اسید، درد قفسه سینه، مشکل در بلع (دیسفاژی)، آروغ زدن و سکسکه دارد. برای تشخیص این فتق، باید آزمایشاتی مانند آندوسکوپی فوقانی، اشعه ایکس بلع باریم، مانومتری مری یا پایش pH برای ارزیابی اندازه، محل فتق و تاثیر آن روی مری و معده انجام شود.

درمان فتق هیاتال به اندازه فتق و شدت علائم بستگی دارد. فتق‌های هیاتال کوچک با تغییرات سبک زندگی مانند کاهش وزن، اصلاح رژیم غذایی، پرهیز از وعده های غذایی زیاد و بالا بردن سر هنگام خوابیدن مدیریت می‌شوند. همچنین ممکن است داروهایی برای کاهش تولید اسید یا خنثی کردن اسید معده تجویز شود.

چه چیزی باعث ایجاد فتق می‌شود؟

فتق می تواند به دلیل ترکیبی از عوامل ایجاد شود که به افزایش فشار روی دیواره شکم و مناطق ضعیف در عضلات یا بافت‌های همبند کمک می‌کند. در اینجا برخی از علل شایع و عوامل خطر مرتبط با ایجاد فتق آورده شده است:

ضعف در دیواره شکم
افزایش فشار شکمی
سن
جنسیت
سابقه خانوادگی
بیماری مزمن انسدادی ریه
یبوست
جراحیهای قبلی

علائم فتق چیست؟

علائم فتق بسته به نوع و محل فتق می‌تواند متفاوت باشد. با این حال، برخی از علائم رایجِ مرتبط با فتق عبارتند از:

برآمدگی قابل مشاهده یا قابل لمس
درد یا ناراحتی در اثر فشار
حساسیت یا تورم روی بدن
درد یا سنگینی
علائم گوارشی برای فتق هیاتال
تهوع و استفراغ

فتق چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص فتق معمولاً شامل ترکیبی از تاریخچه پزشکی، معاینه فیزیکی و گاهی اوقات آزمایش‌های تشخیصی اضافی است. در اینجا یک نمای کلی از روند است:

سابقه پزشکی
معاینه فیزیکی
سونوگرافی
سی تی اسکن
MRI
اشعه ایکس

آیا فتق می تواند خود به خود برطرف شود؟

خیر، فتق معمولاً خود به خود از بین نمی‌رود. هنگامی که فتق رخ می‌دهد، معمولا برای درمان نیاز به مداخله پزشکی وجود دارد.در برخی موارد، فتق کوچک ممکن است علائم یا عوارض قابل توجهی ایجاد نکند و امکان مدیریت آن وجود داشته باشد. اگر فتق باعث ناراحتی فوری نشود، به مرور زمان می‌تواند به درد و ناراحتی در بدن منجر شود.

گزینه‌های درمانی برای فتق چیست؟

گزینه های درمانی برای فتق به عوامل مختلفی از جمله نوع فتق، اندازه، محل، علائم و عوامل فردی بیمار بستگی دارد. گزینه‌های درمانی برای فتق شامل تغییر شیوه زندگی، حفظ سلامت وزن بدن، پوشیدن کمربند فتق، داروهای بدون نسخه و جراحی می‌شود.

آیا برای ترمیم فتق جراحی لازم است؟

عموما پزشکان برای درمان فتق، خصوصا موارد حاد جراحی را توصیه می‌کنند. در جراحی فتق، ناحیه ضعیف شده دیواره شکم ترمیم و تقویت می‌شود. گزینه‌های جراحی برای ترمیم فتق عبارتند از:

جراحی باز: در این روش رای دسترسی و ترمیم فتق، یک برش مستقیم روی محل فتق ایجاد می‌شود. جراح ممکن است از بخیه یا مش فتق به عنوان یک پانسمان تقویت‌کننده استفاده شود و در منطقه فتق قرار بگیرد. معمولا این پانسمان در ناحیه فوقانی معده، کشاله ران یا شکم بیمار قرار می‌گیرد.
جراحی لاپاراسکوپی: در این روش ِکم تهاجمی ، چند برش کوچک در ناحیه مد نظر ایجاد و لاپاروسکوپ (لوله نازک و روشن با دوربین) و ابزار جراحی از راه این برش‌ها وارد بدن می شود. سپس بدون ایجاد برش بزرگ،جراحی با استفاده از ابزارهای تخصصی و در با مشاهده ناحیه مورد نظر روی مانیتور انجام می‌شود.

دوره نقاهت بعد از جراحی فتق چقدر است؟

پس از جراحی فتق، عوامل مختلفی از جمله نوع و اندازه فتق، تکنیک جراحی مورد استفاده، عوامل فردی بیمار و سلامت کلی بیمار می‌تواند روی دوره نقاهت تاثیر بگذارد. به طور کلی، در اینجا یک جدول زمانی کلی از روند بهبودی پس از جراحی فتق آمده است:

بلافاصله پس از جراحی: پس از جراحی، بیماران به طور معمول تا زمانی که از بیهوشی بیدار شوند در یک منطقه بهبودی تحت نظر قرار می گیرند. آنها ممکن است کمی درد یا ناراحتی را در محل برش تجربه کنند.
اقامت در بیمارستان: طول مدت بستری در بیمارستان بسته به رویکرد جراحی و شرایط فردی می تواند متفاوت باشد. برخی از جراحی‌های فتق، مانند روش‌های لاپاراسکوپی، اغلب به صورت سرپایی انجام می‌شوند و به بیماران اجازه می‌دهند در همان روز به خانه بروند. در موارد دیگر، بیماران ممکن است نیاز به یک شب اقامت در بیمارستان برای مشاهده داشته باشند.
بهبودی اولیه در منزل: بیماران پس از ترخیص از بیمارستان و استراحت می‌توانند فعالیت‌های سبک را پس از یک هفته از سر بگیرند. البته بیمار همچنان باید از انجام فعالیت‌های سخت و بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند. معمولا چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد تا بیماران پس از جراحی فتق به بهبودی کامل برسند. با این حال، برای نظارت روی روند بهبود و اطمینان از عدم وجود عارضه، پیگیری وویزیت‌های بعد از عمل با جراح مهم است.

آیا فتق بعد از جراحی عود می‌کند؟

بله، فتق ممکن است بعد از جراحی عود کند. اگرچه میزان عود به عوامل مختلفی مانند نوع فتق، تکنیک جراحی و عوامل فردی بیمار بستگی دارد. در حالی که هدف جراحی فتق ترمیم و تقویت دیواره ضعیف شکم است، همیشه خطر کمی برای عود وجود دارد.

عوامل خطر برای عود فتق عبارتند از:

ترمیم ناقص: اگر ترمیم فتق به درستی انجام نشود یا ناحیه ضعیف شده دیواره شکم به اندازه کافی تقویت نشده باشد، احتمال عود بیشتر است.
تکنیک جراحی: انتخاب روش جراحی احتمال عود را تحت تاثیر قرار دهد. جراحی لاپاراسکوپی معمولاً در مقایسه با جراحی باز میزان عود کمتری دارد.
عوامل بیمار: برخی عوامل بیمار مانند چاقی، سیگار کشیدن، سرفه مزمن یا شرایطی که فشار داخل شکمی را افزایش می‌دهند، می‌توانند خطر عود فتق را افزایش دهند.
نوع فتق: برخی از انواع فتق‌ها مانند فتق‌های برشی، در مقایسه با سایرین خطر عود بیشتری دارند.

برای به حداقل رساندن خطر عود فتق، به نکات زیر توجه کنید:

پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین یا فعالیتهای شدید در طول دوره نقاهت.
افزایش تدریجی فعالیت بدنی طبق دستور جراح.
حفظ وزن بدن سالم و اتخاذ تغییرات سبک زندگی برای کاهش فشار داخل شکمی.
مدیریت شرایط زمینهای مانند سرفه مزمن یا یبوست.
پیگیری با جراح برای معاینات منظم برای نظارت بر روند بهبود.

آیا ورزش می‌تواند فتق را بدتر کند؟

به طور کلی، توصیه می‌شود در صورت داشتن فتق، قبل از شروع یا ادامه یک برنامه ورزشی پزشک مشورت کنید. در اینجا برخی از ملاحظات کلی در مورد ورزش و فتق وجود دارد:

تمرینات کم ضربه: تمرینات کم ضربه که فشار زیادی به عضلات شکم و ناحیه فتق وارد نمی‌کند ممکن است برای افراد مبتلا به فتق مناسب‌تر باشد. به عنوان مثال پیاده‌روی، شنا، دوچرخه سواری ثابت یا تمرینات قدرتی اصلاح شده، توصیه می‌شود.
از بلند کردن اجسام سنگین بلند و فعالیت‌های شدید دوری کنید: فعالیت‌هایی که شامل بلند کردن اجسام سنگین یا فشار بیش از حد بر عضلات شکم باشد فتق را بدتر می‌کند یا خطر عود آن را افزایش می‌دهد.
اقدامات حمایتی: پوشیدن یک باندر حمایتی شکمی یا کمربند فتق در طول ورزش ممکن است حمایت بیشتری را فراهم کند و به کاهش ناراحتی یا فشار روی ناحیه فتق کمک کند.

آیا فتق می‌تواند باعث ناباروری شود یا روی بارداری تاثیر بگذارد؟

به طور کلی فتق ارتباط مستقیمی با ناباروری ندارد. با این حال، انواع خاصی از فتق‌ها، اگر درمان نشوند به طور بالقوه می‌توانند اثرات غیرمستقیم روی باروری یا بارداری داشته باشند. توجه به این نکته ضروری است که این شرایط نسبتاً نادر هستند و اکثر فتق‌ها تاثیر مستقیمی روی باروری یا بارداری ندارند.

آیا درمان‌های خانگی برای فتق وجود دارد؟

جراحی معمولا موثرترین درمان برای فتق است، برخی از درمان‌های جایگزین و درمان‌های خانگی وجود دارد که ممکن است به مدیریت علائم و حمایت از مدیریت کلی فتق کمک کند. توجه به این نکته مهم است که این رویکردها باید همراه با راهنمایی پزشکی استفاده شوند.

درمان دستی: برخی از تکنیک‌های درمان دستی، مانند مراقبت‌های کایروپراکتیک، ممکن است به کاهش درد و ناراحتی مرتبط با فتق کمک کنند. این درمان‌ با دستکاری ملایم ناحیه آسیب‌دیده و ساختارهای اطراف آن برای بهبود تحرک و کاهش تنش انجام می‌شود.
داروهای گیاهی: برخی از داروهای گیاهی، مانند آلوئه ورا، بابونه، زنجبیل یا شیرین بیان، دارای خواص ضد التهابی یا تسکین دهنده هستند که باعث کاهش درد می‌شوند، اما بیماری را درمان نمی‌کنند.
تمرینات فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپ ممکن است تمرینات خاصی را برای تقویت عضلات، بهبود وضعیت بدن و افزایش ثبات مرکزی ارائه دهد. این تمرینات به حمایت از ناحیه آسیب دیده کمک می‌کند و درد را کاهش می‌دهد.

آیا می‌توان از فتق پیشگیری کرد؟

برای کاهش خطر ابتلا به فتق یا به حداقل رساندن بروز آن می‌توانید موارد زیر را رعایت کنید:

حفظ وزن سالم: با حفظ وزن مناسب از طریق ورزش منظم و رژیم غذایی متعادل، می‌توانید خطر ابتلا به فتق را کاهش دهید.
تکنیک‌های صحیح بلند کردن را تمرین کنید: هنگام بلند کردن اجسام سنگین، زانوها را خم کنید، پشت را صاف نگه دارید و به جای پشت با استفاده از پاها بلند کنید.
از فعالیت‌هایی که شکم را تحت فشار قرار می‌دهند ،دوری کنید: فعالیتهایی که شامل فشار مکرر یا بیش از حد عضلات شکم هستند، مانند وزنه‌برداری سنگین، سرفه‌های شدید یا یبوست مزمن، می‌توانند خطر فتق را افزایش دهند.
حفظ وضعیت بدنی خوب: برای توزیع یکنواخت وزن و کاهش فشار روی شکم، هنگام نشستن، ایستادن و بلند کردن وضعیت بدنی خوب تمرین کنید.
مراقب یبوست باشید: یبوست و زور زدن در حین حرکات روده،می‌تواند عضلات شکم را تحت فشار قرار دهد و به طور بالقوه منجر به فتق شود.
سیگار را ترک کنید: سیگار کشیدن می‌تواند بافتهای همبند را ضعیف کرده و توانایی بدن را برای بهبودی مختل کند

راهنمای کامل فتق و درمان آن