آشنایی با انواع مکمل های آهن؛ کاربرد و عوارض مصرف آهن

ضرورت وجود آهن در بدن

آهن یک ماده مغذی است که نقش های مهمی در بدن شما ایفا می‌کند. مکمل آهن ماده معدنی ضروری برای زندگی است. هم چنین این ماده در ساخت گلبول های قرمز خون که اکسیژن را حمل می‌کنند، نقش اساسی دارد. آهن را می‌توان از غذا و مکمل ها دریافت کرد. اگر میزان آهن بدن شما کافی نباشد ممکن است دچار کم خونی یا آنمی (کاهش سطح گلبول های قرمز خون) شوید‌.

مکمل های آهن راهی عالی برای رفع کمبود آهن بدن هستند به خصوص اگر تغییرات رژیم غذایی قادر به جایگزینی آهن کافی برای بدن نباشد.

برای اطلاعات بیشتر در مورد آهن در رژیم غذایی به متخصص تغذیه مراجعه نمایید.

علائم سطح پایین آهن بدن

سطح آهن پایین در برخی از افراد می‌تواند به صورت معمول وجود داشته باشد ولی در صورت عدم درمان ممکن است به یک بیماری جدی تبدیل شود که تحت عنوان کم خونی فقر آهن(iron-deficiency anemia)شناخته می‌شود. کم خونی فقر آهن با وضعیتی است که در آن به اندازه کافی گلبول قرمز سالم وجود ندارد و توانایی حمل اکسیژن را از دست می دهد. در نتیجه ممکن است علائم زیر بروز کند:

• خستگی 
• کمبود انرژی 
• تنگی نفس 
• مشکل در تمرکز 
• دوره های مکرر بیماری 
• احساس سرما و مشکل در تنظیم دمای بدن
• پوست رنگ پریده 
• تپش قلب 
• سردرد 
• صدای زنگ یا وزوز در داخل گوش و سر 
• خارش 
• مشکل در بلعیدن 
• تغییر در طعم غذا 
• ریزش مو 
• اشتیاق به خوردن موادی از قبیل یخ یا خاک که به آن پیکا گفته  می‌شود.
• زخم های دردناک در گوشه دهان و زبان 
• ناخن های قاشقی شکل
• حرکت های غیر قابل کنترل مخصوصاً در ناحیه پا (سندروم پای بیقرار)

اگر هر یک از علائم بالا را تجربه کرده‌اید بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا در صورت صلاحدید پزشک سطح  آهن خون شما چک شود.

توجه داشته باشید این علائم معمولا هنگامی بروز می‌کنند که سطح آهن خون به قدری پایین بیاید که بتوان به آن کم خونی فقر آهن اطلاق کرد. در غیر این صورت به خصوص در مراحل اولیه کاهش آهن خون ممکن است هیچ گونه علائمی مشاهده نشود. بنابراین چک مرتب سطح آهن می‌تواند راهی برای شناسایی و درمان سطح پایین آهن خون باشد قبل از آنکه به کم خونی تبدیل شود.

آیا می‌توان آهن را به طور طبیعی از غذا ها دریافت کرد؟

برای بیشتر افراد یک رژیم غذایی مناسب آهن کافی بدن را تأمین می‌کند. منابع غذایی طبیعی آهن شامل:

• گوشت، ماهی، مرغ 
• سبزیجاتی مانند اسفناج، کلم پیچ و کلم بروکلی 
• میوه های خشک و آجیل 
• حبوبات مثل لوبیا، عدس و نخود فرنگی 

همچنین آهن به بسیاری از غذاهای غنی شده مانند غلات و نان های غنی شده اضافه می‌شود.

آهن موجود در منابع حیوانی بهتر جذب بدن می‌شود. با این حال می‌توانید با خوردن میوه یا سبزیجات سرشار از ویتامین c (مثل فلفل دلمه قرمز، کیوی و پرتقال) به بدن خود کمک کنید تا آهن گیاهی را جذب کنید.

مکمل های آهن برای چه کسانی مفید هستند؟

 مکمل های آهن به افزایش سطح آهن خون کمک کرده و از کم خونی ناشی از فقر آهن جلوگیری می‌کنند. این مکمل ها به ویژه در افرادی که قادر به حفظ وضعیت خوب آهن از طریق رژیم غذایی نیستند، می‌تواند مفید باشد. از جمله:

• خانم های باردار 
• نوزادان و کودکان خردسال 
• خانم هایی که دچار قاعدگی طولانی و سنگین می‌شوند.
• اهداکنندگان خون به صورت مکرر 
• افراد مبتلا به سرطان که شیمی درمانی می‌شوند
• افراد مبتلا به اختلالات دستگاه گوارش مانند بیماری سلیاک، کولیت اولسراتیو و بیماری کرون .
• افرادی که تحت عمل جراحی معده قرار گرفته اند.
• افراد مبتلا به نارسایی قلبی. 
• افراد مبتلا به بیماری های کلیه
• مصرف برخی از داروهای کاهش دهنده آهن مانند داروهای کاهنده اسید معده. 
• افرادی که به طور منظم ورزش های سنگین انجام می‌دهند. 
• کسانی که رژیم گیاه خواری دارند
• افراد مبتلا به اختلالات خونی مانند تالاسمی، کم خونی سلول داسی شکل 
• اشخاص معتاد به الکل

توجه به این نکته مهم است که مصرف مکمل های آهن بدون تجویز پزشک و در صورت غیر ضروری بودن می‌تواند آسیب رسان باشد. به این علت که مقادیر زیاد آهن می‌تواند باعث مشکلات گوارشی و کاهش جذب سایر مواد مغذی در روده ها شود. همچنین مصرف بی مورد این مکمل ها می تواند باعث آسیب سلولی و در موارد شدید منجر به نارسایی عضو کمایی و مردم شود عوارض جانبی منفی ممکن است در هر کسی رخ دهد اما به ویژه در کودکان می تواند کشنده باشد.

[alert btn_link=”https://doctoreto.com” btn_text=”مشاوره با پزشک”]توجه: مطلبی که مطالعه می‌کنید صرفا جنبه‌ی افزایش آگاهی دارد و به هیچ وجه جایگزین توصیه‌های پزشک نیست. برای مصرف دارو، آگاهی از عوارض جانبی، تداخل دارویی و موارد مرتبط دیگر لازم است حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.[/alert]

دسته بندی دارویی مکمل های آهن

مکمل های آهن هم به صورت شربت و هم به صورت قرص در بازار ایران موجود است.

لیستی از شایع‌ترین مکمل های آهن در زیر آورده شده است:

• مکمل های آهن حاوی فروس گلوکونات:
  • آمپول خوراکی نیوهم(NEWHEM)
• مکمل های آهن حاوی فروس فومارات:
  • فروگلوبین ب ۱۲(Feroglobin B12)
  • آسیفر
• مکمل های آهن حاوی فروس سولفات:
  • فیفول(Fefol)
  • آیروویت(IroVit)
• مکمل آهن حاوی آهن کربونیل:
•  مکمل های آهن شلاته شده با آمینو اسید:
  • آیرونکس اس ار(IRONEX’SR)
  • ایزی آیرون نچرال ورلد(EASY IRON Natural World)
  • فرودین(Ferrodin)
• آهن  پیروفسفات با پوشش فسفولیپیدی(لیپوزومال) و سوکروز:
  • کپتوسیدر(CAPTOSIDER)
  • سیدرال(SiderAL)

دو داروی فوق در اشکال قطره و قرص موجود است.

• آهن با پوشش پلی ساکاریدی(نشاسته):
• مکمل آهن هم:
  • گلوبیفر پلاس(GlobiFer plus)

برای اطلاع از موارد مصرف، نحوه مصرف، عوارض و تداخلات دارویی این دارو بهتر است از سرویس مشاوره دارویی داروباکس استفاده کنید.

نکته مهم: 

تفاوت مکمل های مختلف در میزان آهن قابل جذب توسط بدن است.

به طور مثال:

•  ۱۲٪ آهن موجود در مکمل های حاوی فروس گلوکونات 
• ۲۰٪ از آهن موجود در مکمل های حاوی فروس سولفات
• ۳۳٪ آهن موجود در مکمل های حاوی فروس فومارات 
• ۱۰۰٪ آهن موجود در مکمل های آهن کربونیل

توسط بدن قابل جذب است.

توجه داشته باشید هر چه مکمل ها میزان آهن جذب شده توسط بدن بیشتری داشته باشند، عوارض گوارشی آنها بیشتر است.

چه میزان آهن باید مصرف کنیم؟

مقدار آهن روزانه توصیه شده بسته به سن و جنس در افراد مختلف متفاوت است:

• اطفال:

  • ۷-۱۲ ماهگی: ۱۱ میلی گرم روزانه
  • ۱-۳ سالگی: ۷ میلی گرم روزانه
  • ۴-۸ سالگی: ۱۰ میلی گرم روزانه
  • ۹-۱۳ سالگی: ۸ میلی گرم روزانه

• خانم ها:

  • ۱۴-۱۸ سالگی: ۱۵ میلی گرم روزانه
  • ۱۹-۵۰ سالگی: ۱۸ میلی گرم روزانه
  • بالای ۵۰ سال: ۸ میلی گرم روزانه
  • حاملگی: ۲۷ میلی گرم روزانه
  • شیردهی: ۱۰ میلی گرم روزانه

• آقایان:

  • ۱۴-۱۸ سالگی: ۱۱ میلی گرم روزانه
  • بالای ۱۹ سال: ۸ میلی گرم روزانه

این مقدار آهن های روزانه را می‌توانید هم از طریق غذا و هم از طریق مکمل های آهن دریافت کنید.

برای اطلاعات بیشتر در مورد آهن در رژیم غذایی به متخصص تغذیه مراجعه نمایید.

نکاتی برای افرادی که از مکمل های آهن استفاده می‌کنند

• پزشک معمولاً با نیمی از دوز تجویز شده شروع می‌کند و به تدریج دوز را افزایش می‌دهد.
• آهن وقتی با معده خالی مصرف می‌شود به بهترین وجه جذب می گردد.
• برخی از افراد در هنگام مصرف آهن دچار درد شکم، حالت تهوع و اسهال می‌شوند. به این افراد توصیه می‌شود مکمل های آهن را همراه با مقدار کمی غذا مصرف نمایند.
• ویتامین سی باعث افزایش جذب آهن می‌شود بنابراین توصیه  می‌شود قرص های آهن با آب پرتقال مصرف شوند.
• اشکال مایع مکمل های آهن ممکن است باعث لکه دار شدن دندان ها شوند. بهتر است آهن مایع را با آب یا آبمیوه مخلوط کرده و محلول را با نی بنوشید.
• تانن موجود در چای، کافئین، پروتئین‌های سویا و فیلات موجود در غلات و حبوبات می‌تواند جذب آهن را کاهش دهد.
• در زمان مصرف مکمل آهن از خوردن غذاهای حاوی فیبر بالا مانند غلات سبوس دار و سبزیجات  خام خودداری کنید.
• شیر، کلسیم و آنتی اسیدها نباید همزمان با مکمل های آهن مصرف شود. مصرف مکمل های آهن باید حداقل ۲ ساعت بعد از مصرف این مواد باشد.
• آهن می‌تواند باعث یبوست شود در این حالت پزشک ممکن است ملین تجویز کند.
• توجه داشته باشید که مکمل های آهن می‌توانند باعث تیره شدن رنگ مدفوع شوند.

عوارض جانبی مکمل های آهن

 همراه با اثرات مورد نیاز یک دارو ممکن است برخی از اثرات ناخواسته نیز ایجاد شود. اگرچه همه این عوارض جانبی ممکن است رخ ندهند اما در صورت بروز ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشد.

در صورت بروز هر یک از عوارض جانبی زیر در اسرع وقت با پزشک خود مشورت کنید:

برخی از این عوارض جانبی نیازی به توجه پزشکی ندارد و با سازگاری بدن با دارو طی چند هفته از بین می‌رود.

این مکمل می‌توانند باعث عوارض جانبی دیگری نیز شوند در صورت مشاهده هرگونه علائمی که در لیست بالا به آن اشاره نشده به پزشک خود مراجعه کنید.

تداخلات دارویی مکمل های آهن

معمولاً استفاده از مکمل های غذایی با داروهای زیر توصیه  نمی‌شود. از شایعترین این داروها می‌توان به لیست زیر اشاره کرد:

وجود برخی مشکلات پزشکی ممکن است بر استفاده از مکمل های آهن تاثیر بگذارد از جمله:

• سوء مصرف الکل 
• انتقال خون وسیع 
• عفونت های کلیوی 
• بیماری کبدی 
• پورفیریا 
• آرتروز (روماتیسم مفصلی)
• آسم و آلرژی 
• بیماری های قلبی (شکل تزریقی آهن ممکن است شرایط را بدتر کند).
• کولیت یا سایر مشکلات روده ای 
• بیماری های اضافه بار آهن مانند هموکروماتوز، هموسیدروز و هموگلوبینوپتی.
• زخم معده 
• انواع دیگری کم خونی ها به جز کم خونی فقر آهن.

برای اطلاعات بیشتر در مورد آهن در رژیم غذایی به متخصص تغذیه مراجعه نمایید.

مصرف بیش از حد مکمل های آهن

 علائم اولیه:

علائم دیررس:

•  تیره شدن پوست و ناخن ها (سیانوز) 
• تشنج 
• پوست رنگ پریده و نرم 
• تنفس کم عمق و سریع 
• ضربان قلب ضعیف و سریع
• خستگی و ضعف غیر معمول

اگر از این نوع مکمل بیش از حد استفاده کردید و علائمی جدی مانند مشکلات تنفسی داشتید سریعاً با اورژانس تماس بگیرید.

منبع: webmd, healthline, rscbayarea, mayoclinic